Wat heeft TabakNee vorig jaar geschreven, gedaan en bereikt? Dat leest u in dit artikel.
Door de webredactie

TabakNee – over de Tabaksindustrie & haar kompanen houdt de lobby scherp in de gaten, onthult en ontmaskert, brengt nieuws, komt in actie en zit de beleidsmakers op de huid om van tabak, het meest dodelijke consumentenproduct ooit, geschiedenis te maken. De website is op 11 maart 2013 gelanceerd door Stichting Rookpreventie Jeugd uit verontwaardiging over wat de tabaksindustrie onder de Nederlandse bevolking aanricht. In ons land alleen al sterven jaarlijks ruim 20.000 mensen aan de (directe) gevolgen van het meest dodelijke consumentenproduct ooit. Iedere week beginnen hier gemiddeld 700 kinderen en tieners (tot en met 17 jaar) met dagelijks roken, van wie zo'n 30 procent hiermee hun hele leven zal doorgaan.

In 2015 produceerde TabakNee in totaal 222 artikelen, samen goed voor een kleine 500.000 pageviews, een gemiddelde van 2252 views per artikel.

Eerst goed nieuws!

Op Tweede Kerstdag meldden we dat de tabaksbranche in 2015 wereldwijd flink moest incasseren. Ze kregen te maken met accijnsverhogingen, verloren rechtszaken, standaardverpakkingen en meer antirookmaatregelen in allerlei landen. Nederland blijft helaas wat achter met haar VVD-vergissing dat roken een vrije keuze zou zijn. Toch is ook hier een stap vooruit gezet: onder druk van de rechtszaak die Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de Staat heeft aangespannen (wegens overtreding van het internationale antirookverdrag FCTC van de WHO), stuurde het ministerie van Volksgezondheid de notitie 'Verduidelijking invulling artikel 5.3 WHO-Kaderverdrag' aan de Eerste en Tweede Kamer, waarin regels staan voor de overheid over de omgang met de tabaksindustrie. Bovendien stuurde het ministerie een instructiebrief naar gemeenten en provincies, zie dit artikel op deze site, waarin de staatssecretaris verduidelijkt wat het internationale rookontmoedigingsverdrag voor hun betekent: niet samenwerken met de tabaksindustrie!

Die rechtszaak, hoe zat het ook alweer?

Dat de tabaksbranche geen invloed mag uitoefenen bij de totstandkoming van gezondheidsbeleid, is de kern (artikel 5.3) van het internationale antirookverdrag FCTC. Maar met hulp van de Wet openbaarheid van bestuur bewees de Stichting Rookpreventie Jeugd dat de Nederlandse overheid de tabakslobby wel degelijk invloed geeft. TabakNee heeft deze zaak nauwgezet bijgehouden, bijvoorbeeld via een logboek. Deze rechtszaak kreeg ook in 2015 volop aandacht, zelfs internationaal, zoals in het gezaghebbende tijdschrift British Medical Journal.

De rechtbank te Den Haag wees de vordering (op 9 november) af: de Stichting kan zich niet beroepen op het artikel 5.3. Toch heeft de rechtszaak verstrekkende gevolgen gehad. Zo geven VWS en Financiën in de 'verduidelijkingsbrief' aan dat zij de Stichting bij het opstellen van hun tabaksontmoedigingsbeleid als gesprekspartner beschouwen. En, zoals reeds vermeld, hebben gemeenten en provincies instructiebrieven gekregen.De Stichting heeft besloten niet in hoger beroep te gaan maar haar tijd, geld en energie te besteden aan het op zodanige wijze herformuleren van artikel 5.3, dat met meer succes een beroep op de rechter kan worden gedaan om de staat te houden aan haar verplichtingen die voortvloeien uit het FCTC-verdrag.

En dus zat Katwijk fout...

Katwijk schakelde in 2015 tabaksfirma JTI in om het strand schoon te maken (de campagne 'laat je peuk niet alleen') en dat mag dus niet. TabakNee stuurde hierover een brief aan B&W en de gemeenteraad en hierna werden vragen gesteld aan het gemeentebestuur dat echter weigerde haar samenwerking te verbreken. Maar op 27 november bracht TabakNee goed nieuws: Katwijk stopt als eerste gemeente met de samenwerking met de tabaksindustrie. De aanhouder wint.

Stiekem Overleg

Dat opletten geboden is, blijkt ook in de zomer van 2015 met ons bericht over Van Rijn's verzwegen overleg met NSO, de brancheorganisatie voor de kleine tabaks- en gemakswinkels die nauw verweven is met de industrie. Onderwerp van overleg: de controle van de leeftijdsgrens voor tabaksverkoop. Na deze publicatie volgden Kamervragen. Uit de antwoorden hierop bleek dat VWS in haar contacten met de tabaksindustrie de wettelijke vereiste voorwaarden zoals geformuleerd in het FCTC-verdrag nog steeds niet volledig in het vizier heeft, terwijl het toch niet zo heel ingewikkeld is.

Bureau Nuchter

En dan kwamen we met onderzoek naar het Bureau Nuchter de instelling te Nijmegen die de naleving van de leeftijdsgrens moet onderzoeken. In januari verschenen hier artikelen over, zoals deze en deze en deze. Het laatste deel, Ministerie van VWS knoeit opnieuw met informatie handhaving tabaksleeftijd, zorgde voor een 'nieuwsstorm' en tot (extra) Kamervragen.

Over leeftijdscontrole gesproken, TabakNee ontdekte een website waar kinderen makkelijk en zonder controle sigaretten kunnen kopen, en hier werd een klacht tegen ingediend bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.

Klacht tegen rookaanmoedigingsbeleid bij Defensie

Soldaat worden? Dan moet je wat in huis hebben. 'Ja', zegt Defensie, 'sigaretten!' Belastingvrije sigaretten, wel zo goedkoop. Genoeg reden voor de Stichting om een klacht bij Defensie in te dienen tegen hun rookaanmoedigingsbeleid op de NAVO-bases. Defensie wees de klacht af maar Defensie is nog niet van ons af, de Stichting gaat naar de Ombudsman.. 

Misleidende rapporten tabaksindustrie vinden gehoor bij journalisten

In mei verscheen weer een nieuw KPMG-rapport over illegale sigarettensmokkel. Dit rapport (Project Sun), in opdracht van de grote tabaksfirma's, is net als de vorige edities (de Star Rapporten) onbetrouwbaar, zoals TabakNee al eerder uitlegde. Maar het Algemeen Dagblad nam het kritiekloos over en liet een woordvoerder van Philip Morris haar propagandaverhaaltje vertellen. Ook in Trouw en Het Parool kreeg de tabaksindustrie alle ruimte om de misleidende KPMG-rapporten toe te lichten. Ook dat hebben we op de site gemeld. TabakNee heeft op 18 december een klacht ingediend bij de Ombudsman van Trouw.

Wat NRC vergat over Elco Brinkman

Ook bij de Ombudsman van NRC ligt een klacht over wat de kwaliteitskrant in haar weekendeditie van 19 & 20 december niet in het uitgebreide interview met Elco Brinkman over lobbypraktijken schreef. Namelijk dat oud-minister van Volksgezondheid Brinkman nog commissaris bij Philip Morris Holland was toen hij fractievoorzitter van het CDA in de Eerste Kamer werd. Toch een saillant 'detail'.

Niek Jan van Kesteren klimt weer in de pen

In juni brachten we de onthulling met de veelzeggende titel: Van Kesteren aan staatssecretaris: 'Benadeel tabaksindustrie niet' . Het blijkt dat VNO-NCW-algemeen directeur Niek Jan van Kesteren in 2014 een brief schreef aan de staatssecretaris van Volksgezondheid waarin hij fulmineert tegen antirookmaatregelen en zoals altijd opkomt voor de belangen van de tabaksindustrie. We hebben zijn profiel ook maar even geüpdatet.

Big Tobacco en het Goede Doel

In januari verscheen een drieluik over Japan Tobacco International. British American Tobacco en Imperial Tobacco waren al eerder aan de beurt en werden in de zomer van 2015 geüpdatet. In mei werd het 'fatsoenlijke-' en goededoelen-gezicht van Philip Morris in een vijfluik onder de loep genomen. 

Over goede doelen gesproken, Japan Tobacco International sponsort het Rijksmuseum. Het Rijksmuseum en de Museumvereniging hebben daar desgevraagd geen morele bezwaren tegen. Is voor de Kunst dan álles geoorloofd? De Voedselbank, ook zo'n aansprekend doel. 'Kan de voedselbank zomaar geld aannemen van big tobacco?' De Voedselbank-voorzitter verraste iedereen door te stellen dat Big Tobacco van harte welkom is als sponsor. Het wachten is op pakjes shag in het voedselpakket.

Nieuwe helpers ontdekt bij de tabakslobby

Na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur ontdekte TabakNee dat een vooralsnog stille vriend zijn mond heeft opengedaan. Het ministerie van Volksgezondheid ontving vanuit heel Europa lobbybrieven van papierfabrikanten die verdienen aan de productie van vloei- en sigarettenpapier.

Actie tegen tabaksbeleggingen pensioenfonds ABP

TabakNee publiceerde op de eigen site en elders over hoe ABP een deel van haar pensioengelden belegt in tabak. De Stichting schreef een brief aan alle leden van het Verantwoordingsorgaan. Het ABP hecht blijkbaar aan haar lucratieve beleggingen in tabak, ondanks het feit dat veel van haar deelnemers (docenten) zich inzetten om kinderen van het roken af te houden.

Actie tegen sluikreclame

TabakNee ontdekte sluikreclame voor tabak van BAT, tipte de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en 'toevallig' verdween de reclame – om weer op te duiken en te verdwijnen. Ja, zo blijven we aan de gang.

Accijnsverhoging, hét middel tegen jeugdroken

TabakNee roept overheid en beleidsmakers ook op om verstandige maatregelen tegen het jeugdroken te nemen. Met stip op nummer één: accijnsverhoging. Het is 7 juli als de WHO met het bericht komt dat te weinig landen hier gebruik van maken. Om de politiek wakker te houden, hield TabakNee een eigen peiling onder politieke partijen tijdens de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Met onder meer de vraag: mag een pakje sigaretten straks 10 euro kosten? Nee dus. En daarom blijven we goede voorbeelden uit het buitenland melden. Dat accijnsverhoging het aantal rokers terugbrengt, wordt bijvoorbeeld opnieuw bewezen in Zuid-Korea, aldus onze buitenlandrubriek. En op 27 mei verschijnt ter gelegenheid van Wereld Niet Roken Dag een opiniestuk in Medisch Contact (door Frits van Dam, Wanda de Kanter, Pauline Dekker en Lukas Stalpers): de overheid is schuldig aan de 20.000 tabaksdoden per jaar, omdat ze weigert effectieve maatregelen tegen roken te nemen, zoals hogere accijnzen. Ook in het najaar klinkt de oproep voor hogere accijnzen. Zo zegt Wanda de Kanter, longarts en voorzitter van Stichting Rookpreventie Jeugd, in Trouw van 2 november dat de daling van het aantal rokers stagneert, onder andere omdat de accijnzen in Nederland al twee jaar niet zijn verhoogd. Dezelfde boodschap bracht ze iets eerder op de radio.

Op 13 november maakte het ministerie van Financiën bekend dat de prijs van een pakje shag per 1 april 2016 met € 0.70 wordt verhoogd. Maar wat is de reden? Het dichten van het begrotingsgat, en niet als middel tegen het roken.

Minder verkooppunten en tabak uit zicht

Ook effectief om te voorkómen dat kinderen gaan roken, is het verminderen van de beschikbaarheid van tabak (minder verkooppunten) te beginnen met tabak uit zicht (display ban). TabakNee schreef een open brief aan supermarkt Jumbo: Wilt u de tabak uit uw supermarkten halen, om te beginnen uit zicht? Jumbo ging hier niet in mee maar zoveel publiciteit, tot en met het RTI Journaal aan toe, had Jumbo vast niet verwacht.

We schrijven 2 juli wanneer een motie van Kamerleden Dik-Faber (CU) en Marith Volp (PvdA) wordt aangenomen: een verzoek aan de regering om een convenant te sluiten met de supermarktbranche 'waarin wordt toegewerkt naar een display ban voor tabaksproducten en de Kamer daar uiterlijk 1 januari 2016 over te informeren [...].' Tweeëneenhalve maand later start Albert Heijn pilots om tabak af te dekken TabakNee tekent uit de mond van de AH-woordvoerder op dat ze serieus willen kijken 'naar de mogelijkheden om tabak minder in het zicht te verkopen en dus minder "normaal" te laten lijken voor klanten waaronder jongeren die een Albert Heijn betreden [...]'. Of dit welgemeend is zal nog moeten blijken, TabakNee houdt het vuurtje brandend. Bijvoorbeeld door te berichten dat een Display ban zeer waarschijnlijk zinnig is om roken te ontmoedigen, zo blijkt eind oktober uit een net verschenen rapport van het Trimbos-instituut. Drie dagen later zegt Wanda de Kanter het weer eens op de radio: 'Kinderen zien de sigaretten tussen de soep en de suiker in de supermarkt staan en denken dus: "Dat is een normaal product." Die weten niet dat 2 van de 3 rokers aan roken overlijden, dat 1 op de 4 door roken zijn of haar pensioen niet haalt [...].'

Standaardverpakkingen

Ook nuttig om kinderen tegen roken te beschermen is plain packaging, ofwel standaardverpakkingen (zonder reclameuitingen van de fabrikanten). Sinds Australië het invoerde in 2012 (en recent in Engeland) staat plain packaging prominent op de agenda van gezondheidsorganisaties. Zo lieten we professor Chapman, professor Publieke Gezondheidszorg, aan het woord. Plain packaging helpt wel degelijk in de strijd tegen het roken, is zijn boodschap. Ook brachten we het goede nieuws dat het Britse Lagerhuis instemt met plain packaging. We blijven het vertellen! En kijk eens hier, op 20 december: Australië heeft de rechtszaak gewonnen die Philip Morris Asia had aangespannen tegen plain packaging. En het goede nieuws hier: Plain packaging is niet onwettig, luidt het advies van de Advocaat-Generaal van het Europese Hof van Justitie. Het Hof doet in 2016 uitspraak.

De afsluiter van het jaar was een artikel over hoe Philip Morris ruimte krijgt voor onzinpraatjes en gratis reclame op het befaamde TEDx-platform. Wel een domper natuurlijk. Maar het maakt ook weer duidelijk waarom TabakNee nog steeds zo nodig is.

Kort & Goed:

TabakNee kijkt terug op een productief jaar met veel en dikwijls goed gelezen artikelen, met diverse acties en talloze optredens in de media van de longartsen Pauline Dekker en Wanda de Kanter die onze thema's verder hebben verspreid. We hebben het tabaksontmoedigingsbeleid en de rol van de tabaksindustrie op de politieke agenda gekregen, zie de brieven die de secretaris heeft doen uitgaan naar de andere departementen, provincies en gemeenten. Dat is ons grootste wapenfeit dit jaar. We denken dat we de mensen die (mede) de beslissingen nemen, steeds beter weten te bereiken met ons doel: voorkómen dat kinderen gaan roken door effectieve maatregelen te nemen.

Hoe groot de precieze impact is, is natuurlijk lastig te meten. Dat de Stichting en TabakNee het goed doen in de media, is wel duidelijk. Zie ook dit artikel van lobby-deskundige Erik van Venetië die onze antirooklobby heeft beoordeeld als een 'een fraai voorbeeld van succesvol lobbyen voor het goede doel [...].'

Op de hoogte blijven van het nieuws in 2016? Geef u op voor onze tweewekelijkse nieuwsbrief, via de homepage.

Bent u de tabaksindustrie en haar lobbyisten ook beu? Steun TabakNee! Elke bijdrage, groot of klein, is welkom. Samen maken we ze een kopje kleiner.

tags:  smokkel | rechtszaak | leeftijdsgrens