Opnieuw blijkt nieuwssite EU Reporter een voorpost van de tabakslobby met een verhaal waarin het Zweedse model van schadebeperking wordt bejubeld. Maar snus is niet de oorzaak van de lage rookprevalentie in Zweden en het Zweedse kankerinstituut ziet vooral nadelen.

Door de webredactie

‘Hoe het Zweedse model een rookvrije EU kan bewerkstelligen’, kopte de nieuwssite EU Reporter vorige week. De site profileert zich met de slogan ‘Onafhankelijke media voor een beter debat’, maar laat zich andermaal kennen als een onverholen lobbyvehikel. Het stuk poogt Europese beleidsmakers te overtuigen dat accijnsheffing op nicotinezakjes de verkeerde weg zou zijn om een rookvrije samenleving te bereiken. De lage rookprevalentie in Zweden zou volledig toe te schrijven zijn aan de populariteit van snus (mondtabak, ook wel bruine snus genoemd) en nicotinezakjes (witte snus) in Zweden.

De voormalig Britse tv-journalist Colin Stevens, de eigenaar van EU Reporter, beschrijft in een zonnig artikel een bezoek aan het gezellige Snus en Lucifers Museum in Stockholm, om uit te weiden over de geschiedenis van snus en hoe die zou hebben gezorgd voor een van de laagste rookprevalenties in Europa. Stevens citeert de bekende Zweedse harm reduction-propagandist Karl-Olov Fagerström, die beweert dat “rookvrije nicotine de kern is van de afname van het roken in Zweden”. De 79-jarige wetenschapper stelt dat het totaal uitbannen van nicotine het risico oplevert dat miljoenen rokers gevangen blijven in het gebruik van sigaretten, in plaats van ze naar alternatieven te leiden die minder schadelijk zouden zijn.

‘355.000 sterfgevallen minder in EU’

Om zijn lezers in Brussel te overtuigen haalt Steven een niet nader gespecificeerd onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie aan waaruit zou blijken dat wanneer het Zweedse model op België zou worden geprojecteerd, dit 11.000 sterfgevallen per jaar in België zou schelen. In heel Europa zouden 355.000 doden minder per jaar te betreuren zijn. Het is immers niet de nicotine die mensen schade berokkent, maar de rook uit verbrande tabak, zo luidt het vaste argument uit het schadebeperkingskamp.

Stevens laat in zijn stuk ook een woordvoerder van snus-producent Swedish Match, sinds 2022 onderdeel van Philip Morris International, en de voorzitter van de Nationale Vereniging van Snusgebruikers in Zweden aan het woord. Om vervolgens te beschrijven hoe onverstandig het zou zijn om accijns te gaan heffen op nicotinezakjes, wat de Europese Commissie nu juist heeft voorgesteld.

“Buitensporige belastingen of algemene regulering kunnen zakjes net zo duur maken als sigaretten, waardoor de prikkel om over te stappen wordt weggenomen. Dit soort beleid kan innovators schaden die alternatieve nicotineproducten ontwikkelen en het veld overlaten aan illegale leveranciers zonder enige kwaliteitscontrole.”

Podium voor politieke beïnvloeding

Het zijn de bekende argumenten die verraden dat Stevens hier optreedt als zegsman voor de nicotinelobby. In 2021 beschreef Politico al hoe EU Reporter zich door uiteenlopende bedrijven laat betalen om in Brussel te lobbyen, waar Stevens van 2020 tot 2022 ook voorzitter van de persclub was. Politico schreef: “Met verslaggevers die zijn geaccrediteerd bij Europese instellingen zoals de Commissie, en een ‘persclub’ waar Stevens president is op slechts een steenworp afstand van het Berlaymontgebouw, is EU Reporter het meest prominente voorbeeld van een netwerk van op de EU gerichte websites die zichzelf afschilderen als onafhankelijke mediaorganisaties – terwijl ze in het geheim politieke beïnvloedingscampagnes faciliteren.”

Sterke groei snusgebruik meisjes

Europese beleidsmakers die EU Reporter lezen doen er goed aan ook een blik te werpen op de website van het Zweedse kankerinstituut, Karolinska Institutet, waar de keerzijde van de snus-epidemie aan het licht komt. Een nieuwsbericht uit 2024, ‘Nicotine in een nieuwe vermomming’, benoemt op basis van verschillende onderzoeken hoe het gebruik van snus en nicotinezakjes gigantisch is toegenomen onder met name meisjes. In 2010 had 6 procent van de meisjes in de tweede klas van de middelbare school snus gebruikt. In 2023, na de opkomst van de nicotinezakjes, was dat 22 procent. Bij jongens is ook een toename te zien, maar die is iets minder sterk. Het aantal jongens in de tweede klas dat in 2023 in de laatste maand snus had gebruikt lag op 27 procent.

Ondertussen is de gestage daling van het aantal rokers een langjarige trend die niet kan worden verklaard door de opkomst van snus in recente jaren, zegt hoogleraar Volksgezondheid Rosaria Galanti van het Karolinska Institutet. Het aantal rokende mannen in Zweden daalt sinds 1970, het aantal rokende vrouwen sinds 1990. Zweden voert al heel lang een samenhangend antirookbeleid.

Glitterdoosjes en snoepsmaken

Een schoolhoofd zag het snusgebruik enorm toenemen. “Snusgebruik is genormaliseerd”, zegt zij. “We zijn terug in de jaren 70, waar we toen waren met roken.” Ze hekelt de agressieve marketing via websites en social media waar de doosjes nicotinezakjes met glitters en kleurtjes eruitzien als make-up. De bedrijven noemen zichzelf ‘modebewust’ en richten zich specifiek op vrouwen. “Sterke krachten in de markt willen dat onze jongeren dit doen. Dat maakt me boos. Wij hebben de verantwoordelijkheid om te zorgen dat de volgende generatie de beste voorwaarden krijgt en we hebben geen idee hoe deze producten hun lichamen aantasten. Maar we staan wel toe dat deze bedrijven jonge meisje aan de snus krijgen door ze glitterdoosjes en snoepsmaken aan te bieden.”

Risisco’s van nicotinezakjes

Het groeiend aantal meisjes dat nicotinezakjes gebruikt leidt er ook toe dat er steeds vaker sprake is van gebruik ervan tijdens de zwangerschap. De nicotine bereikt via de placenta ook het ongeboren kind. Daardoor ontstaat meer risico op een miskraam, vroeggeboorte en verstoringen in de ademhaling van de baby. Kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap bruine snus gebruikten blijken een hogere bloeddruk te hebben dan kinderen van moeders die geen snus gebruikten.

In 2011 kwam al uit onderzoek van de Universiteit van Uppsala en het Karolinska Instituut naar de risico’s van het gebruik van bruine snus dat snusgebruikers vaker last van hartfalen hebben en vaker een ziekenhuisbehandeling nodig hebben dan niet-snusgebruikers.

Tandarts en onderzoeker Karin Garming-Legert ziet dat gebruikers van nicotinezakjes vaker beschadigingen aan het tandvlees hebben. “Sommigen hebben uitgebreidere laesies die grotere delen van het slijmvlies bedekken, niet alleen waar de snus ligt” vertelt zij. “De beschadigingen kunnen zich uitstrekken over de hele zijde boven de tandboog en soms beide zijden aantasten. Symptomen kunnen zijn: uitgesproken roodheid met tekenen van ontsteking, soms vergezeld van zweren en blaren. Interessant is dat patiënten tandheelkundige zorg zoeken voor deze problemen, wat meestal niet het geval is bij snuslaesies veroorzaakt door bruine snus.”

Industrie weet vrouw van 30 te verleiden

Een jaar geleden publiceerde het Karolinska Institutet ook een verhaal waarin een vrouw van 34 haar ervaringen met nicotinezakjes deelt. In het voorjaar van 2020, toen ze 30 jaar was, probeerde ze haar eerste nicotinezakje, dat haar werd aangeboden. Na het een aantal keren van anderen te hebben gekregen, kocht ze haar eerste eigen doosje omdat ze niet langer wilde bietsen. Voordat ze dat eerste nicotinezakje probeerde, had ze nooit nicotine gebruikt. De vrouw, Fanna Ndow Norrby, was als kind altijd gewaarschuwd om niet te gaan roken vanwege haar astma en bruine snus vond ze smerig.

Na een tijd vroeg ze zich af hoe het de industrie toch was gelukt om haar verslaafd te maken. Zij kreeg het spul van vrienden, maar hoe waren die eraan begonnen? Het antwoord is stuitend en zorgwekkend tegelijk. “Deze producten zijn op een heel slimme manier ons leven binnengeslopen”, vertelde Ndow Norrby. “Als we in een bar zaten, kwamen vrienden langs met veel blikjes en deelden ze met ons. Ze hadden ze gratis gekregen bij een of ander evenement. Dit waren evenementen zoals feesten waar grote artiesten optraden, allemaal erg geloofwaardig.”

Ik Lyft of ik Velo

De vrienden hadden ook niet het gevoel dat ze snus gebruikten, zegt ze, maar hadden het over ‘Ik Lyft’ of ‘Ik Velo’, verwijzend naar de merknamen. Na twee jaar wist Ndow Norrby van de nicotinezakjes af te komen. Maar als communicatie- en pr-professional doorzag ze hoe handig de industrie een gezondheidstrend heeft weten om te buigen met een nieuw product. “Ik heb me geërgerd aan de tabaksfabrikanten die me hiertoe wisten te verleiden, maar ik was 30 jaar oud en maakte mijn eigen keuze. Ik vind het absoluut verschrikkelijk dat kinderen nicotinezakjes gaan gebruiken. Kinderen moeten niet verslaafd raken alleen maar omdat iemand anders geld wil verdienen.”