Op de World Conference on Tobacco Control eind juni in Dublin werd duidelijk dat overal in de wereld de focus van tabaksontmoediging verschuift naar het elimineren van tabak. Steeds weer nieuwe pogingen van de industrie om het beleid te beïnvloeden zijn daarbij het belangrijkste obstakel.

Door Eline Goethals

Hoewel er wereldwijd 300 miljoen minder rokers zijn sinds 2008, vecht de industrie terug met nieuwe tactieken – van nieuwe producten en infiltratie in de wetenschap tot groene schijnheiligheid. De kern van succesvolle tabaksbestrijding moet dan ook het volledig uitsluiten van alle mogelijke invloed van de tabaksindustrie op het beleid zijn.

Dat was een kernboodschap van de World Conference on Tobacco Control (WCTC) die van 23 tot 25 juni in Dublin werd gehouden. De conferentie, een voortzetting van de World Conference on Tobacco or Health (WCTOH), trok meer dan 1.300 deelnemers uit meer dan honderd verschillende landen. Deze editie vierde het twintigjarig bestaan van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (WHO-FCTC).

De Ierse premier Micheál Martin opende de conferentie met een krachtig pleidooi tegen vapen. Martin, die zelf een achtergrond in de gezondheidszorg heeft en mee aan de wieg stond van rookvrije ruimtes in Ierland, noemde de e-sigaret “de wraak van Big Tobacco” en hun “manier om nicotine weer op de agenda te krijgen”. Hij riep op tot “de strengst mogelijke maatregelen tegen vapen”.

WHO-rapport: we staan op een kruispunt

Voor het eerst liep de timing van de WCTC gelijk met de lancering van het WHO report on tobacco control, dat op 23 juni werd gepubliceerd. Dit rapport focust dit jaar op de W van MPOWER – ‘Waarschuw voor de gevaren van tabak’ – en alle maatregelen die het publiek beschermen tegen tabak aan de hand van gezondheidswaarschuwingen. MPOWER is de afkorting die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gebruikt om de aanbevelingen voor een alomvattend antitabaksbeleid in te delen in zes richtingen.

De WHO stelt dat we “op een kruispunt staan van wat mogelijk is en wat op het spel staat”. De tabaksindustrie past zich steeds aan met nieuwe producten en oude tactieken. Sinds 2008 zijn er wereldwijd 300 miljoen minder rokers en driekwart van de wereldbevolking wordt beschermd door ten minste één MPOWER-maatregel. Toch blijft een op de vijf volwassenen roken en gebruikt 6 procent van de kinderen tussen 13 en 15 jaar e-sigaretten.

Elevator pitches: innovatieve maatregelen wereldwijd

De uiterst energieke ‘Forward-looking Measures’-sessie presenteerde concrete voorbeelden van baanbrekende maatregelen:

• Canada voerde vanaf 1 mei Tobacco Cost Recovery in en plaatst als eerste waarschuwingen op individuele sigaretten, gebaseerd op meer dan 35 studies.
• Vietnam verbood in november 2024 e-sigaretten en verhitte-tabaksproducten volledig.
• België voerde een verbod op wegwerp-vapes en nicotinezakjes in.
• Nederland kreeg erkenning voor het smaakjesverbod voor e-sigaretten, dat op 1 januari 2024 van kracht werd.
• Nieuw-Zeeland presenteerde het Indigenous Framework for Love, Justice and Health en een onderzoek naar zeer lage nicotinesigaretten.
• De Malediven toonden hun tabaksvrije generatie-aanpak die op 1 november van kracht wordt.
• Finland werkt aan uitbreiding van verplichte neutrale verpakkingen van sigaretten naar nicotinezakjes.

Ook werd een wereldwijd filterverbod besproken: het verbieden van productie, import, distributie en verkoop van gefilterde sigaretten. Onlangs is dat ook voorgesteld in de mondiale campagne No Plastic Filter. Bij een poll onder deelnemers aan het eind van deze panelsessie won uiteindelijk de ‘tabaksvrije generatie’ als favoriete tabakseindspelstrategie.

Industrie koopt zich in bij de wetenschap

Een zorgwekkende ontwikkeling kreeg uitgebreide aandacht tijdens de conferentie: de tabaksindustrie investeert massaal in wetenschaps-pr, terwijl overheidsinvesteringen in wetenschappelijk onderzoek dalen. Een apart symposium was gewijd aan ‘Tobacco industry influence on science’ en hoe die beïnvloeding steeds groter wordt én steeds moeilijker te identificeren is.

Zo vertelden deelnemers uit Thailand dat de tabaks- en alcoholindustrie daar geen onderwijsinstellingen mogen financieren, maar dat men merkt dat niet elke universiteit deze verboden kent. Het probleem is dat de link tussen specifieke onderzoekers en industriële financiering moeilijk te achterhalen is. In Japan was er vorig jaar een klokkenluider voor nodig om financiering van wetenschappelijk onderzoek door Philip Morris aan het licht te brengen.

Frans EPR-schandaal onthult groene schijnheiligheid

In een andere sessie presenteerde Frankrijk een systeem voor Extended Producer Responsibility (EPR, uitgebreide producentenverantwoordelijkheid) voor het opruimen en tegengaan van peuken in het zwerfafval. Tabaksbedrijven verschuilen zich daar nu echter achter de ogenschijnlijke non-profitorganisatie Alcome, die de opgelegde verantwoordelijkheid misbruikt om in plaats van echte milieumaatregelen te nemen bewustwordingscampagnes organiseert en gratis asbakjes uitdeelt. Daarmee wordt roken genormaliseerd en de verantwoordelijkheid voor het peukenafval bij de roker gelegd, in plaats van bij de producenten.

Alcome sloot verder contracten af met gemeentes voor de ‘Mégothon’, een jaarlijkse opruimactie die als vrijwilligersinitiatief wordt gepresenteerd, maar in werkelijkheid dus uit de koker van de tabaksbedrijven afkomstig is. Sommige gemeentes wisten niet dat de tabaksindustrie erachter zit. De Franse Raad van State veroordeelde Alcome afgelopen november voor deze praktijken.

Breed programma met focus op eindspel

De conferentie bood meer dan vijftig panelsessies verspreid over drie dagen. Opvallend was de sterke focus op het eindspel tabak, met meerdere sessies gewijd aan de vraag hoe een tabaksvrije wereld te realiseren is. Van AI-toepassingen in tabaksontmoediging tot inheemse benaderingen van nicotineverslaving passeerden de revue. Andere sessies behandelden hoe de industrie steeds probeert geloofwaardig over te komen, hoe beleidsmakers en gezondheidsvoorvechters haar tactieken kunnen blokkeren en wat de rol van jeugdactivisme in tabaksontmoediging is.

Wat dit betekent voor Nederland

Nederland werd geprezen om de maatregelen die hier al zijn ingevoerd, waaronder het smaakjesverbod voor e-sigaretten, maar de invloed van de tabaksindustrie op het beleid, met name in de Tweede Kamer, is nog te groot. In december zat een tabakslobbyist openlijk te appen met een Kamerlid tijdens een debat over een Nederlands tabakseindspel.

Een medewerker van het FCTC-secretariaat verzekerde tijdens de WCTC echter dat artikel 5.3 van het FCTC-verdrag, dat overheden voorschrijft het tabaksbeleid te vrijwaren van beïnvloeding door de tabaksindustrie, ook op volksvertegenwoordigers van toepassing is, een andere uitleg is niet mogelijk. De Tweede Kamer moet daar dus regels voor opstellen.

Overheidsdienaren houden zich in de regel strikt aan het Protocol voor de omgang met de tabaksindustrie, dat in 2016 is opgesteld nadat Rookpreventie Jeugd een rechtszaak tegen de staat had aangespannen over de toepassing van artikel 5.3 FCTC. Een situatie als in Frankrijk met Alcome zal zich in Nederland niet meer voordoen, sinds een samenwerking van de overheid met Japan Tobacco International voor het peukenvrij maken van stranden werd opgezegd.

Dublin Declaration: vijf prioriteiten

Zoals de traditie het wil, werd ook deze editie van de WCTC afgesloten met een declaratie van prioriteiten, ondertekend door de aanwezigen, waarin regeringen worden opgeroepen tot:

1. Accijnsverhogingen op alle tabaks- en nicotineproducten om betaalbaarheid te verminderen
2. Erkenning dat beïnvloeding door de tabaksindustrie de grootste barrière vormt voor vooruitgang in tabaksontmoediging
3. Strengere handhaving van reclameverboden, inclusief in entertainment en digitale media
4. Integratie in het tabaksbeleid van de milieugevolgen, van tabaksteelt tot afval
5. Versterkte samenwerking met maatschappelijke organisaties.

 

tags:  tabaksontmoediging | FCTC-verdrag | WCTC | milieuvervuiling | tabakslobby | Wet Rookvrije Generatie | eindspel tabak