line
transparantie files-11

Hoe de tabaksbranche niet tot een convenant kwam

Dossier: De Transparantie Files

maandag 16 april 2018

Sinds maart 2016 publiceert de Rijksoverheid e-mails en brieven van de tabakslobby op haar website, zodat ze transparanter kan zijn over haar contacten met de tabakslobby. In ons dossier 'De Transparantie Files' nemen we de vrijgegeven documenten onder de loep. Dit is aflevering 8: Hoe de tabaksbranche niet tot een convenant over de displayban kwam.

Door de webredactie

Sinds 7 maart 2016 publiceert de Rijksoverheid op haar website brieven die binnen zijn gekomen van de tabakslobby. De openheid over het contact met de tabaksindustrie is voortgekomen uit het plan dat het Ministerie van Volksgezondheid opstelde om het internationale anti-rookverdrag FCTC beter na te komen.
De rechtszaak die de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de Staat aanspande omdat de overheid het verdrag niet of onvoldoende uitvoerde, stond aan de basis van dit plan.

In het verdrag is vastgelegd dat de overheid geen enkel contact met de tabaksindustrie mag tijdens het ontwikkelen van anti-rookbeleid. Pas nadat dit beleid officieel is vastgesteld, kan de overheid eventueel contact met hen opnemen, maar alleen om technische aspecten van het nieuwe beleid door te nemen. De tabakslobby doet uiteraard toch haar uiterste best om de overheid te verleiden tot contact, om haar invloed te kunnen doen blijven gelden.

Flinke brei

De ministeries hebben dit keer een stapel documenten (in totaal 34) online gezet. Het is uiteindelijk een flinke brei aan stukken, die dateren van mei 2015 tot en met februari 2018 en die over allerhande onderwerpen gaan. Dat het een brei is, concludeerden we in de eerdere afleveringen van de Transparantiefiles ook al.
Uit de brieven moet blijken dat het Ministerie van VWS probeert haar best te doen om contact met de tabaksbranche tot het strikt noodzakelijke te houden. Zo wordt een verzoek tot een telefoongesprek met lobbyclub VSK keurig afgewimpeld, zoals blijkt dat deze reactie.

Administratief een zooitje

Toch wordt al snel duidelijk dat het op VWS administratief een zooitje is. Want ook na het doorspitten en zelf op volgorde zetten van de documenten, moet TabakNee concluderen dat er nog altijd stukken ontbreken. Zo zijn er geen verslagen van bijeenkomsten terug te vinden, waar in de gepubliceerde brieven wel aan gerefereerd wordt. Is er in ieder geval één keer door de tabaksbranche gebeld met het ministerie, maar er zit geen verslag van dit gesprek tussen de gepubliceerde documenten. Ook wordt er aan brieven van de tabaksbranche gerefereerd, die niet tussen de gepubliceerde documenten zitten.

Opnieuw oude brieven

Opvallend is ook dat er bij elke lichting documenten die door de jaren heen gepubliceerd zijn, weer oude brieven uit 2015 en 2016 uit de lades van VWS tevoorschijn blijken te zijn gekomen. Waarom zijn die niet eerder gepubliceerd? Bovendien heeft het ministerie van Volksgezondheid er blijkbaar voor gekozen om de brieven niet chronologisch, maar per afzender (of soms meerdere afzenders) in één link en lekker door elkaar heen gehusseld te publiceren.

Transparantie bemoeilijken

Door al deze onhandigheden is het nog ingewikkelder geworden om een idee te krijgen wie op welk moment iets over een tabaksonderwerp zegt tegen wie. VWS lijkt er alles aan te blijven doen om de transparantie die ze zo graag na zegt te streven, te bemoeilijken. Terwijl inzicht geven in de contacten die de overheid met de tabaksindustrie heeft gehad bij de besluitvorming over anti-rookmaatregelen, een belangrijk onderdeel is van het FCTC-verdrag.

Datafouten

Niet alleen zijn de data van de documenten door elkaar online gezet, soms komen de data genoemd in titels niet overeen met de data in de brieven waar ze naar doorverwijzen. Deze brief van het CBL (het derde document in deze link) zou volgens VWS bijvoorbeeld van 3 februari 2015 zijn, maar blijkt (zo staat op de stempel in de brief zelf) een jaar later, in 2016, te zijn verstuurd. Zo zitten er nog vijf datafouten tussen.

Ook ontbreken er als gezegd documenten. In sommige stukken wordt er aan mails , brieven, of bijeenkomsten gerefereerd die er vervolgens niet bij zitten of waarvan geen verslag is bijgevoegd. TabakNee heeft deze stukken inmiddels opgevraagd bij het ministerie.

Een half-ingewerkte stagiair?

Het idee ontstaat dat er een half-ingewerkte stagiair met een berg documenten naar het scanapparaat is gestuurd, omdat er belangrijker dingen te doen zijn dan openheid van zake geven over contacten met een zeer gevaarlijke branche.
TabakNee heeft de documenten alsnog allemaal op chronologische volgorde gecategoriseerd en hieronder per document weergegeven wat erin terug te vinden is, zodat ze makkelijker te gebruiken zijn.

Convenant displayban

Uit de documenten valt te reconstrueren hoe de displayban (het verbod om tabaksproducten uit te stallen) tot stand is gekomen. In 2015 heeft de Kamer een motie aangenomen van Carla Dik-Faber en Marith Volp waarin staatssecretaris Van Rijn een convenant over de displayban moest proberen te sluiten met de tabaksbranche. Als tabak niet in het zicht staat, is het minder verleidelijk voor jongeren. Verkend moest worden of de branche vrijwillig tot een convenant kon komen, of dat de Kamer deze matregel moest afdwingen via wetgeving.

De supermarkten zagen kansen in de onderhandelingen over een convenant, omdat er zo ruimte ontstond om het uitstalverbod minder heftig in te richten dan als het per wetgeving afgedwongen zou worden. Het CBL, de branchevereniging voor supermarkten, sprong er dan ook bovenop en liet Van Rijn weten dat ze ervoor gingen. Juni en december 2016 (zie document 4 in deze link) lieten ze weten dat ze een overeenkomst hadden bereikt.

Supermarkten mochten volgens die overeenkomst zelf kiezen hoe ze het uitstalverbod gingen invullen (tabak bijvoorbeeld onder de toonbank, achter een gordijn of achter een ondoorzichtige deur), dat er op een kast mocht staan dat er tabak in zat, dat het NIX18 logo er ook op mocht, dat ze er een prijslijst op mochten hangen, dat tabak soms te zien mag zijn als de ruimte bijvoorbeeld wordt schoongemaakt en dat supermarkten zelf mochten bedenken hoe ze om zouden gaan met vloeipapier, aanstekers en e-sigaretten. Belangrijk onderdeel van de overeenkomst was dat andere verkopers van tabak deze maatregelen ook moesten invoeren, anders wilden de supermarkten er ook niet mee doorgaan.

Meer tijd

Die andere branches hadden meer tijd nodig, zo lieten ze weten. Ondertussen vond de Tweede Kamer het allemaal veel te lang duren en nam in november 2016 een motie aan waarin stond dat Van Rijn vóór 1 december een convenant moest hebben met alle branches. Zo niet, dan zou de Kamer het per wetgeving alsnog afdwingen.

Van Rijn stuurde direct een brief naar het Platform Verkooppunten Tabak, waar de brancheverenigingen van de supermarkten, de kleine tabaksverkopers, de benzinestations, de groothandelaren en sigarettenautomaten in samenkomen met de mededeling dat ze tot 1 december de tijd hadden. Het brengt een stroom aan verontwaardigde brieven en mails op gang waarin al deze branches hun beklag doen over deze gang van zaken. Het lukt de branches niet om tot een gezamenlijke convenant te komen.
Uiteindelijk neemt de Tweede Kamer januari 2017 een motie aan waarmee de displayban op termijn wettelijk verplicht wordt.

Klikken

In de stapel gepubliceerde documenten rond de displayban springt één er in het bijzonder uit. De brancheverenigingen van benzinestations (Beta), de tabaksdetailhandel (NSO) en de sigarettenautomaten (TZN) schrijven het ministerie van Economische Zaken (EZ) op 7 april 2017 aan om te klikken over het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Men vindt dat VWS hen te weinig op de hoogte houdt over de vorderingen met betrekking tot de displayban.

In januari 2017 mochten deze brancheverenigingen op VWS langskomen om te horen hoe de wetgeving over de Displayban ingevoerd zou gaan worden. Na deze bijeenkomst kregen de brancheorganisaties dan ook te horen dat als ze hun mening wilden geven, ze mee konden doen aan een internetconsultatie. Onvoldoende zorgvuldig, oordeelden de briefschrijvers in hun reactie aan EZ: “Wij vragen u om dit proces bij te sturen en bij VWS aan te dringen om meer tijd te nemen voor een zorgvuldig proces waar naast de toezeggingen aan de branches onder andere ook de economische gevolgen van de invoering van een displayban goed onderzocht worden.”

Dit is een slimme lobbytruc: de tabaksindustrie en haar handlangers proberen altijd anti-rookwetgeving tegen te houden óf te vertragen. Ministeries van Economische Zaken en Financiën denken minder snel aan de Volksgezondheid, maar aan de inkomsten voor de schatkist en de economische gevolgen van wetgeving. Uit een uitgelekt lobbystrategiedocument van Philip Morris blijkt bijvoorbeeld (pagina 20) dat de industrie probeert om wetgeving over tabak “zoveel mogelijk weg te houden bij de ministeries voor Volksgezondheid” en dat “beleid over tabaksaccijns de verantwoordelijkheid blijft van de ministeries van Financiën”.

Het ministerie van Economische Zaken (EZ), zelf ook gebonden aan het internationale anti-rookverdrag FCTC, dat stelt dat de overheid de tabaksbranche op afstand dient te houden als ze nieuw anti-rookbeleid maakt, schrijft een brief terug aan Beta . EZ meldt: “Inmiddels is uit contact met VWS gebleken dat u op 9 mei met VWS gesproken heeft over de displayban en dat het gesprek van TZN en NSO op 16 mei plaats had. Daarnaast is de internetconsultatie nog niet gestart.” EZ laat ook weten dat, omdat er al onderzoek is gedaan, er geen extra economische toets uitgevoerd zal gaan worden.
Toch blijkt hier uit dat de tabaksindustrie gehoor heeft gekregen op EZ: er is wel degelijk navraag gedaan bij VWS. Of dat effect heeft gehad is onduidelijk.

Hieronder vindt u alle nieuwe lobbybrieven op datum en met toelichting.
Eerdere afleveringen van onze Transparantiefiles bevatten andere vrijgegeven lobbybrieven.
Lees ze terug in het dossier
.

Inzender Onderwerp Ministerie Reactie overheid?
02-02-2018 brief NSO aan VWS NSO gaat in op verwevenheid tabaksbranche en pakketafhaalpunten. Zegt ook dat VWS wel met hun in gesprek moet gaan omdat het FCTC-verdrag niet voor hen geldt. VWS Ja. In een brief van 12-02-2018 legt VWS uit wat ze onder de tabaksbranche vinden vallen maar laat in het midden of de NSO dat ook is.
08-12-2017 brief van VSK aan VWS VSK is blij dat er overleg mogelijk is over de interpretatie van uitvoeringstechnische kwesties in aanpassingen van de tabakswet en legt vast voor wat ze hebben begrepen. VWS Ja. VWS zegt dat nader overleg niet nodig is en hun opmerkingen bekeken zullen worden.
16-11-2017 Mail van VWS aan VSK VWS zegt niet op het verzoek tot telefonisch contact ingaan met VSK. En dat de wet niet per 1 januari 2018, maar per mei 2018 in werking treedt als reactie op mail 26-09-2017. VWS Nee
27-10-2017 Brief van VWS aan CBL VWS bedankt voor het sturen een reactie op het uitstalverbod. VWS Nee
23-10-2017 Mails van TZN aan belastingdienst en VWS TZN vraagt VWS om de Europese Commissie af te zien van een bepaalde ISO-verandering ivm Track &Tracedie nadelige effecten op hun handel kan hebben. TZN vertegenwoordigt groothandels in tabak. VWS Ja, VWS zegt het ter kennisgeving aan te nemen. Uitleg TZN standpunt
26-09-2017 Mail van VSK aan VWS VSK zegt terug te komen op het verzoek tot overleg (zie mail 20-09-2017) en de brief ook aan staatssecretaris Van Rijn te richten. VWS VWS zegt dat overleg niet nodig is. Dat dit alleen nodig kan zijn als het om technisch overleg gaat. Bijlage
20-09-2017 Mail van VSK aan VWS VSK verzoekt om een overleg omdat VWS wil dat ze een voorbeeld sturen van hun product naar aanleiding van een nieuwe regeling. Maar VSK zegt dat de terminologie onduidelijk is en ze er dus niet zomaar aan kunnen voldoen. VWS Ja, als er een overleg nodig is, hoort VSK dat wel. Bijlage: VSK stuurt een brief mee waarin ze haar beklag doet omdat bij een internetconsultatie staat dat de tabaksbranche alleen op technische punten mag reageren. Dat vinden ze niet eerlijk.
07-04-2017 Brief Beta aan VWS displayban en klacht VWS EZ Ja, navraag bij VWS
03-04-2017 Brief VNPI aan VWS klacht over werkwijze VWS over displayban. Vinden dat afspraken niet na zijn gekomen. Verwijzen naar een overleg met VWS op 12 jan 2017 VWS ONTBREEKT VERSLAG VWS EN VNPI 12 JAN 2017
31-03-2017 brief NSO aan VWS NSO doet haar beklag bij VWS omdat ze wel bij een overleg mocht zijn op 12 jan, maar VWS verder met de supermarkten lijkt te praten en hen niet op de hoogte houdt, terwijl de gevolgen voor hen groot zullen zijn. VWS ONTBREEKT: VERSLAG VWS OVERLEG MET BRANCHE 12 JAN
24-12-2016 brief van TZN aan VWS TZN volgt een gesprek op van 7 april 2016 VWS en een brief van 29 juni 2016 en zegt met de branche niet tot een convenantstekst te kunnen komen over een verminderde zichtbaarheid van tabaksproducten op sigarettenautomaten. Wel zegt ze toe om die zichtbaarheid te zullen gaan verminderen. VWS ONTBREEKT: VERSLAG VAN GESPREK VWS MET TZN 7 april 2016 en BRIEF TZN 29 juni 2016: twee bijlages van deze mail zitten er wel bij, eentje met foutieve datum
01-12-2016 brief van CBL aan VWS CBL laat weten welk convenant er is gesloten over de Displayban in de supermarktbranche, maar stelt voorwaarden: de ACM moet eerst onderzoek doen of er een probleem ontstaat met de mededingingswet. Ook wil ze dat Van Rijn zich harder in gaat zetten om andere branches een convenant te laten sluiten. Ze vinden dat hij dat nog niet genoeg heeft gedaan. Hij heeft ze een brief gestuurd die hen niet bepaald tot actie heeft over doen gaan. VWS Nee
29-11-2016 brief van VNPI aan VWS Aangeven dat ze meer tijd nodig hebben voor convenant displayban en doen beklag over werkwijze VWS omdat die te snel wil (zijn dan al meer dan jaar bezig) VWS Nee
28-11-2016 Brief van KHN aan VWS en deze Convenant Displayban. KHN zegt geen sigaretten te verkopen via een wand als in supermarkten. De Horeca is zelf geen eigenaar van de sigarettenautomaten, dus moet VWS niet bij hen zijn. VWS Nee
23-11-2016 Brief Platform Verkooppunten Tabak aan VWS Zijn niet blij met Van Rijn over convenant Displayban: "Alle bij PVT betrokken branches hebben in het (late) voorjaar van 2016 separaat een gesprek op hetministerie van VWS gehad. In dit gesprek werd door uw ambtenaren aan elk van hen individueelgevraagd of - en zo ja, hoe en in welk tempo - de betreffende branche via zelfregulering zou kunnenkomen tot een vergaande vermindering van zichtbaarheid van tabaksproducten. Op de supermarkten na was dit voor deze branches het eerste gesprek hierover met uw ministerie. Hierna hebben de betrokken branches op verzoek van uw ministerie nog voor 1 juli 2016 schriftelijk vervolg aan dit gesprek gegeven,door bij u aan te geven of - en zo ja, hoe en in welk tempo - de betreffende branche via zelfregulering zou kunnen komen tot een vergaande vermindering van zichtbaarheid van tabaksproducten." VWS ONTBREEKT VERSLAGEN BIJEENKOMST VERSCHILLENDE BRANCHES Mei 2016
21-11-2016 Brief VWS aan CBL Van Rijn laat CBL weten dat de Kamer een motie heeft aangenomen en dat hij voor 1 december tot een convenant moet komen over de displayban. Dat hij daarom een brief naar het PVT heeft gestuurd en de branches heeft laten weten dat ze tot 1 december hebben om een convenant te sluiten. Ook zegt hij dat er geen bezwaren op mededinging zijn vanuit de ACM. VWS Nee
15-11-2016 Brief CBL aan VWS CBL beklaagt zich omdat ze nog geen reactie hebben ontvangen op hun brief van 30 juni over de convenant displayban. VWS Nee
03-08-2016 Mail van VWS aan Bovag Flyers over afschrikwekkende plaatjes op tabaksproducten en NIX18-campagne VWS Ja. Bijlage: Flyer van Trimbos Nix18
30-06-2016 Brief CBL aan VWS CBL brengt verslag uit: ze hebben een convenant over de Displayban opgesteld, maar willen wel eerst dat Van Rijn ervoor zorgt dat andere verkooppunten ook een convenant sluiten zodat ze niet de enigen zijn die tabak afschermen. VWS Nee
30-06-2016 Bijlage NSO Toekomstvisie bij mail van 30 juni Toekomstvisie voor tabaks-en gemakswinkels VWS MAIL NSO 30 JUNI ONTBREEKT
22-06-2016 Mail van VWS aan VNPI en Bovag Flyers met uitleg over afschrikwekkende plaatjes op tabaksproducten, vraag of er interesse is. VWS Ja. Bijlage met voorbeeld
22-06-2016 Brief van VPNI Gespreksverslag van 17 mei door de ogen van Bovag VWS Ja, dank voor mail en brief
20-06-2016 Brief met verslag VPNI ontmoeting VWS Displayban VWS Nee
20-05-2016 mailwisseling Benzinestationbranche met VWS Vervolgafspraak over displayban, Nix18 VWS Ja, afspraak inplannen. Bijlage 1 en Bijlage 2
17-05-2016 mail van NSO aan VWS De NSO zegt volgens op een bijeenkomst van 9 maart 2016 met VWS nog geen standpunt over de displayban te hebben en dit met de branche te onderzoeken. VWS Nee. ONTBREEKT: VERSLAG BIJEENKOMST NSO 9 MAART 2016
04-05-2016 Jumbo aan VWS Displayban VWS Ja, een bedankje en advies. Overtreding? Ja: want er blijkt een bijeenkomst te zijn geweest en VWS geeft zelfs advies over welke foto er gebruikt zou moeten worden waarop je niet kunt zien dat de tabaksproducten doorschemeren. ONTBREEKT VERSLAG BIJEENKOMST MET JUMBO
19-04-2016 VWS aan AS Watson Convenant displayban, vraag of Watson mee wil doen VWS Ja, op 'jij'-basis en vraag of afspraak mogelijk is
17-03-2016 Van Jumbo aan VWS 1 en 2 Displayban: persbericht dat Jumbo de tabaksschappen in 580 winkels afdekt VWS Nee
03-02-2016 brief van VWS aan CBL Van Rijn wil rond mei met CBL in overleg over convenant Displayban om te zien wat de resultaten van de pilots in de supermarkten zijn geweest. VWS Nee
03-12-2015 brief van CBL aan VWS CBL laat Van Rijn weten dat de branche voor 1 juli 2016 met hem tot een convenant over de Displayban wil komen. En dat er al pilots worden gedaan in verschillende supermarkten. VWS Nee
19-10-2015 brief van VWS aan CBL Van Rijn zegt verheugd te zijn over het vrijwillig willen verkennen van een convenant tot een displayban door CBL en vraagt hen voor december verslag uit te brengen. VWS Nee
23-09-2015 persbericht van AHOLD Tabak uit zicht verkopen VWS Nee
16-09-2015 mail VWS aan Jumbo Vraag over stand van zaken nadat er een gesprek was geweest tussen VWS en Jumbo over de displayban. VWS Jumbo zegt dat het op de agenda staat en dat het ook bij het CBL besproken zal worden.
08-05-2015 mail van KHN aan VWS Uitfaseren van sigarettenautomaten. KHN zegt dat zolang het toegestaan is in de wet om een automaat in de horeca te hebben, ze die niet uit willen en kunnen faseren. Ook zegt ze binnenkort telefonisch contact op te nemen. Nee. Ontbreekt: verslag van telefonisch contact met KHN en verslag van bijeenkomst 11-08-2015

 

tags:  politiek | transparantie | tabaksindustrie