Een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten is om juridische en praktische redenen nu niet mogelijk, schrijft demissionair staatssecretaris Tielen aan de Kamer. Het juridische argument houdt echter geen stand, stelt jurist Steven Baylis en 60.000 artsen pleiten voor invoering van Nicotinee.

Door de webredactie

Juridische en praktische bezwaren staan de invoering van een generatiegebonden verkoopverbod van tabaks- en andere nicotineproducten in Nederland in de weg. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Judith Tielen (Preventie, VVD) in een brief aan de Tweede Kamer over de voortgang van het vape- en tabaksbeleid. Onder de Europese regelgeving kan zo’n nationaal verbod alleen als er sprake is van een specifieke situatie in een lidstaat en die is er volgens Tielen niet. Ook is de proportionaliteit van de maatregel moeilijk te onderbouwen en zouden door de maatregel de grensoverschrijdende aankopen toenemen.

Met dit antwoord reageert Tielen op de motie die Harmen Krul (CDA) en Daniëlle Jansen (NSC) indienden tijdens het debat over het burgerinitiatief Nicotinee, waarin zij de regering vroegen om een onderzoek naar de mogelijkheden van een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten voor iedereen geboren vanaf 2012. Tijdens het debat gaf Tielens voorganger Vincent Karremans al blijk van zijn scepsis over die mogelijkheden. Dat het demissionaire kabinet stelt dat Nicotinee nu niet mogelijk is komt dus niet als een verrassing.

Verbod met overgangstermijn van mensenleven

Tielen schrijft dat het generatiegebonden verkoopverbod, waarbij vanaf 2030 ieder jaar de leeftijdsgrens voor aankoop van tabak met een jaar zou worden verhoogd, in feite neerkomt op “een algeheel verbod op tabaksproducten en aanverwante producten met een overgangstermijn van een mensenleven.” En hoewel er in de Europese Tabaksproductenrichtlijn (TPD) niets wordt geregeld over leeftijdsgrenzen en “het lidstaten dus vrij staat om in dat kader maatregelen te nemen, lijkt een de facto algeheel verbod op gespannen voet met de TPD te staan”, aldus de brief.

Daarbij verwijst Tielen naar artikel 24, lid 3 van de TPD, waarin is geregeld dat een lidstaat “een bepaalde categorie tabaks- of aanverwante producten mag verbieden op gronden die verband houden met de specifieke situatie in deze lidstaat, mits dit gerechtvaardigd wordt door de noodzaak de volksgezondheid te beschermen, rekening houdend met het hoge beschermingsniveau van de volksgezondheid dat bij deze richtlijn tot stand wordt gebracht.”

Aan die uitzondering wordt niet toegekomen omdat er volgens Tielen “op dit moment geen sprake is van een specifieke situatie in Nederland ten opzichte van andere lidstaten.”

Geen totaalverbod, producten blijven te koop

Steven Baylis, ex-fellow van de School for Moral Ambition, is het niet met deze zienswijze eens. Baylis kwam eerder in een rapport dat hij opstelde voor de European Respiratory Society tot de conclusie dat een generatiegebonden verkoopverbod juridisch wel degelijk door individuele lidstaten kan worden ingevoerd. In reactie op de brief van Tielen zegt hij nu: “Ik ben het fundamenteel oneens met de stelling dat een generatiegebonden verkoopverbod als een algeheel verbod moet worden gezien waarop artikel 24 van de TPD van toepassing zou zijn. Want het gaat niet om een totaalverbod, omdat de producten op de markt beschikbaar blijven voor mensen die voor een bepaalde grens geboren zijn, in het geval van Nicotinee dus 2012. Het aantal mensen binnen de markt zal elk jaar krimpen, maar de producten blijven verkrijgbaar.”

Eerst het jeugdroken terugdringen

Tielen meent verder dat de proportionaliteit van een generatiegebonden verkoopverbod lastig te onderbouwen is. “Om een rookvrije generatie te bereiken is het van belang dat het aantal rokende en vapende jongeren eerst flink wordt teruggebracht. Daartoe is en wordt eerst een breed pakket aan (minder vergaande) maatregelen ingevoerd, voordat een algeheel verbod aan de orde kan zijn.”

Verder vreest Tielen dat een verkoopverbod zal leiden tot meer grensoverschrijdende aankopen van tabak en aanverwante producten. Maatregelen moeten daarom uit Brussel komen en daarbij verwijst Tielen naar de brief die haar voorganger samen met elf andere lidstaten aan de Europese Commissie stuurde, waarin wordt aangedrongen op herziening van de Europese regelgeving.

Juristen zien wel mogelijkheden

Behalve Baylis concludeerden eerder ook andere juristen dat individuele lidstaten wel degelijk een generatiegebonden verkoopverbod kunnen invoeren onder de bestaande Europese regelgeving. In januari concludeerde hoogleraar Empirische bestudering van recht en lokaal bestuur aan de Universiteit Groningen, Albertjan Tollenaar met studenten, dat zo’n verbod juridisch haalbaar is. Productregels zijn toegestaan als de volksgezondheid daarom vraagt, stellen zij. De overheid heeft immers op basis van de grondwet en internationale verdragen de plicht om de volksgezondheid te beschermen.

‘Nicotinee blijft in de toekomst mogelijk’

Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd en een van de initiatiefnemers van het burgerinitiatief Nicotinee, blijft ondertussen positief. “Op zich vind ik de toon niet heel negatief”, zegt zij. “Er zijn nog openingen in de toekomst. Er moet eerst een forse daling zijn in het aantal jongeren onder de 18 dat rookt of vapet. Nu zou zo’n eindspel beslist niet kunnen gezien de aantallen. Daarnaast gaat de TPD een keer herzien worden en is er een sterke tendens tot eindspel in de EU.”

Begin deze maand hebben alle 60.000 artsen in Nederland nog een beroep op politieke partijen gedaan om Nicotinee in hun verkiezingsprogramma’s op te nemen.