De Europese Commissie neemt maatregelen om de lobby van de tabaksindustrie de pas af te snijden. Contacten zijn alleen nog toegestaan als die strikt noodzakelijk zijn en ambtenaren krijgen een toolbox voor de omgang met tabakslobbyisten. Waterdicht is de firewall nog niet. 

Door de webredactie

De Europese Commissie neemt maatregelen die de tabakslobby buiten de deur moeten houden wanneer er nieuw tabaksbeleid wordt gemaakt. Verschillende organisaties hebben daar lang op aangedrongen. De Commissie heeft via Eurocommissaris Maroš Šefčovič van Handel en Economische Veiligheid laten weten dat zij een nieuwe algemene richtlijn introduceert “om alleen met vertegenwoordigers van de tabaksindustrie contact te hebben als dit strikt noodzakelijk is voor haar activiteiten”, schrijft lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO) op zijn website.

Om de tabakslobby op afstand te houden, gaat de Commissie aan alle ambtenaren ook een toolbox versturen met maatregelen die zij kunnen nemen afhankelijk van hoeveel ze aan de lobby blootstaan. Het nieuwe beleid is vastgelegd in een document van zes pagina’s dat op de website van de Europese Ombudsman is te vinden, als onderdeel van het onderzoek dat deze hierover in 2021 begon.

Daarnaast stelt de Commissie dat er vorig jaar al nieuwe regels zijn gekomen over de omgang met lobbyisten en de transparantie daarover. Ambtenaren op managementposities moeten verslagen maken van de ontmoetingen die ze met lobbyisten hebben en die op de website van de Commissie publiceren.

Tabakslobby overspoelt EU

De tabakslobby is kind aan huis in Brussel. TabakNee bericht er met regelmaat over door ontmoetingen die worden gemeld in het EU-transparantieregister te publiceren. De Europese Ombudsman, die overigens alleen iets kan zeggen over de Europese Commissie, noemde de invloed die de lobby op Europees antirookbeleid uit kon oefenen zelfs ‘wanbeleid’ en riep de instituties van de Unie – al meer dan tien jaar – meermaals op om het internationale VN-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (WHO-FCTC) te eerbiedigen. Dat kaderverdrag, dat door alle Europese lidstaten en de Unie is ondertekend, stelt in artikel 5.3 dat de overheid de industrie op afstand moet houden als er nieuw antirookbeleid gemaakt moet worden.

Andere diensten volgden met waarschuwingen: zowel de Europese Rekenkamer als Europarlementariërs, die er een white paper over opstelden, riepen de Europese Commissie op om in actie te komen tegen de invloed van de lobby en transparant te zijn over de contacten met de tabaksindustrie.

Commissie deed onderzoek

Vorig jaar kondigde de Commissie aan zelf onderzoek te gaan doen naar de invloed van de tabakslobby op haar beleid en concludeerde dat er inderdaad contacten met de lobby zijn, ook bij andere departementen dan die van Volksgezondheid en Belastingen (accijns). De Commissie meldde wel dat het bewustzijn onder ambtenaren is gegroeid dat er ‘iets’ is met de tabakslobby. “De Commissie benadrukt haar verplichting om transparant te zijn over haar interacties met vertegenwoordigers van de tabaksindustrie en te voldoen aan de verplichtingen van het FCTC-verdrag”, schrijft de Commissie nu, waarbij zij zegt dat zij artikel 5.3 in dat verdrag erkent en alleen nog af zal spreken met de industrie als dit absoluut noodzakelijk is.

De actie van de Commissie komt op het juiste moment. Eurocommissaris Wopke Hoekstra (Belastingen) liet onlangs weten dat de Commissie de Europese richtlijn rond tabaksaccijns gaat herzien. De tabakslobby probeert daar al langer invloed op uit te oefenen en te voorkomen dat tabak en alternatieve nicotineproducten duurder zullen worden. Hoekstra wil juist de minimumaccijnzen op tabak verhogen en ook accijnzen op de alternatieven harmoniseren.

Maatregelen nog te vrijblijvend

Bij het goede nieuws over de nieuwe maatregelen van de Commissie zijn wel kanttekeningen te plaatsen. Corporate Europe Observatory vindt de ‘firewall’ die de Commissie nu aanbrengt een goede stap voorwaarts, maar waarschuwt voor het vrijblijvende karakter van de implementatie van de maatregelen in de toolbox. Ambtenaren kunnen zelf besluiten in hoeverre ze de maatregelen die in die toolbox worden genoemd willen invoeren.

Die vrijblijvende interpretatie heeft er vooralsnog toe geleid dat de contacten met de industrie niet volledig zijn opgeschort of zijn beperkt tot ‘strikt noodzakelijk’. In februari van dit jaar had Philip Morris namelijk nog een ontmoeting met het hoofd van het kabinet van Eurocommissaris Albuquerque, dat volgens CEO absoluut niet ‘strikt noodzakelijk’ was: PMI kreeg de ruimte om een presentatie te houden over waarom accijnsverhogingen op tabak niet verstandig zijn. Dat soort ontmoetingen zouden in theorie nu dus voorgoed voorbij moeten zijn.

Lobby gaat ook via frontorganisaties

Maar CEO heeft er een hard hoofd in dat de deur nu definitief dicht is, want de industrie zal altijd op zoek gaan naar mazen in de wet. Bovendien is er nog zoiets als indirecte lobby. Business Europe, belangenbehartiger van het Europese bedrijfsleven met een sterke Europese lobby, heeft enkele sigarettenfabrikanten als lid. Hoe zorgt de Europese Commissie ervoor dat de belangen van de industrie niet via Business Europe en andere bedrijfslobbyclubs worden behartigd?

Nog een cruciaal aspect van het beschermen van de EU tegen inmenging door de tabaksindustrie is het verplichtstellen van opname in het Europese Transparantieregister van de financieringsbronnen van lobbygroepen. Dat is de enige manier om te voorkomen dat de tabaksindustrie via frontorganisaties alsnog kan lobbyen bij de EC.

Ook Raad en Parlement moeten 5.3 omarmen

CEO en Smoke Free Partnership bepleiten ondertussen dat ook de Europese Raad, de Europese Ministerraden en het Europees Parlement het artikel 5.3 FCTC strikt gaan handhaven. In een gezamenlijke brief aan Parlementsvoorzitter Roberta Metsola hebben zij daar nog eens op aangedrongen, met name in het licht van de vele ontmoetingen van Europarlementariërs met lobbyisten van de tabaksindustrie.