Een Nigeriaanse journalist schrijft over de toenemende aanwezigheid van tabak in de Afrikaanse samenleving. Volgens de WHO zal de tabaksepidemie in Afrika meer dan een miljoen levens per jaar gaan eisen als deze niet wordt afgeremd. De opmars van de tabaksindustrie in Afrika is voorlopig ‘een perfecte storm’.

Door de webredactie

Wie het over gezondheidsproblemen in Afrika heeft, denkt allereerst aan malaria, tyfus en andere infectieziekten. Niet aan longkanker, longemfyseem of tabak-gerelateerde hartaanvallen. Maar dat is snel aan het veranderen, ziet Elvis Michael, een public affairs-analist in de Nigeriaanse hoofdstad Ajuba. In een artikel in een van de meest gelezen bladen van Nigeria, Punch, beschrijft hij hoe tabaksreclames en vapes steeds meer het straatbeeld domineren. “Van straathoeken in Lagos tot videoclips in Johannesburg: sigaretten en vapes duiken overal op”, schrijft Michael. “Tabaksreclames – soms openlijk, soms subtiel – verschijnen op plekken waar jongeren rondhangen. En in veel buurten kunnen kinderen nog steeds een kiosk binnenlopen en een sigaret kopen zonder dat iemand maar met de ogen knippert.” Sigaretten en vapes worden vermomd als snoep om een verslaving zo vroeg mogelijk in het jonge kinderbrein te verankeren. Handhaving van de minimale tabakswetgeving is ver te zoeken.

Tabaksindustrie infiltreert in Afrika

De observaties van Michael onderschrijven wat we hier al eerder publiceerden: hoe Big Tobacco in Afrika bezig is miljoenen verslaafd te maken en hoe Philip Morris er zijn alternatieve rookwaren probeert te slijten. Gezondheidsexperts van de WHO voorspellen al langer dat er in Afrika vanaf 2030 meer dan 1,3 miljoen doden zullen vallen als de groeiende tabaksepidemie daar niet wordt afgeremd. Michael beschrijft die ontwikkelingen van binnenuit, en dat geeft net een ander perspectief.

De reden dat Afrika doorgaans niet wordt geassocieerd met tabaksgebruik is omdat het continent tot voor kort een zeer laag rookpercentage had. Sigaretten waren simpelweg te duur voor de gemiddelde consument, de traditionele cultuur keek neer op tabaksgebruik en de grote tabaksbedrijven hadden hun vizier nog niet op dit continent gericht. Dat is de afgelopen jaren echter gaan verschuiven. Tabaksbedrijven zijn gaan inzien hoe groot de potentiële markt in Afrika is en hoe soepel (of zelfs volledig afwezig) de tabakswetgeving in de meeste landen is, vergeleken met de VS of West-Europa. En nu het offensief is gestart beginnen de tabaksslachtoffers te vallen.

De kracht van cultuur

Om beter te begrijpen wat voor krachten hier een rol spelen, haalt Michael de studie aan van een Nigeriaanse arts, Valentine Nriagu, die naar de VS verhuisd is. Nriagu onderzocht het verschil in rookgedrag tussen mensen die in een cultuur zijn geboren waar tabaksgebruik is genormaliseerd, zoals de VS, en mensen die naar de VS verhuisd zijn vanuit een cultuur waar tabaksgebruik minder voorkomt en minder geaccepteerd is, zoals Nigeria. Hij ontdekte dat mensen die uit zo’n cultuur naar de VS gekomen zijn de eerste paar jaar minder roken dan de gemiddelde Amerikaan, maar geleidelijk aan de ongezonde gewoonte overnemen en steeds normaler gaan vinden. Hiermee liet Nriagu zien hoe krachtig het effect van acculturatie op gezondheidsgewoontes uitwerkt. Precies deze verschuiving, ziet Michael, vindt nu plaats in Afrika, waar mensen geleidelijk aan wennen aan de alledaagsheid van tabak en nicotine.

“Roken is niet langer iets wat alleen ‘oude mannen’ in het dorp doen”, schrijft hij. “Het wordt trendy. Het duikt op in Nollywood-films. Het staat op de Instagrampagina’s van muzieksterren. Jongeren vapen op universiteiten en tabak met smaakjes wordt verkocht in pakjes die meer op snoep lijken dan op een dodelijke drug.”

Het belang van beleid

Door deze normalisering is het goed mogelijk dat de WHO gelijk gaat krijgen met haar voorspelling, schrijft Michael. “Als we niet oppassen, gaat roken hier net zo gewoon worden als het ooit in het Westen was.” Het gevolg is dat de toch al gebrekkige zorgstelsels van Afrika overspoeld zullen raken door een golf aan tabak-gerelateerde ziektes, die ze onvoldoende kunnen behandelen.

“Wat ons zo kwetsbaar maakt, is dat de wetgeving rond tabaksontmoediging in veel Afrikaanse landen ofwel te zwak is ofwel niet wordt gehandhaafd”, weet Michael. Nigeria heeft bijvoorbeeld wel het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging van de WHO ondertekend, maar de uitwerking en handhaving daarvan is gebrekkig. “Sigaretten blijven goedkoop. Reclame is overal. Scholen informeren leerlingen zelden over de gevaren van roken. Er is weinig steun voor mensen die willen stoppen. Het is een perfecte storm.”

‘Bescherm de toekomst van Afrika’

Maar er is nog hoop, stelt Michael. “Als we nu actie ondernemen, kunnen we deze golf stoppen voordat hij over ons heen slaat.” Hij pleit voor strengere wetgeving, accijnsverhoging en verboden op tabaksreclame en de verkoop aan minderjarigen. Maar daarnaast moet de bevolking beter geïnformeerd worden. “We hebben brede publieke voorlichting nodig die duidelijk maakt dat roken niet chic of ongevaarlijk is: het is dodelijk.” Scholen, ouders en religieuze leiders moeten kinderen en jongeren voorlichten over de gevaren van roken. Ook moet er meer steun komen voor mensen die willen stoppen met roken via coaching, stoplijnen en nicotinevervangers.

“Tabak-gerelateerde ziekten zijn als vuur dat zich langzaam uitbreidt door droog gras. We zien het niet. Maar we weten dat het eraan komt. En als we nu niets doen, raken we de controle over het vuur kwijt”, schrijft Michael. “De jeugd moet centraal staan ​​in deze strijd. Momenteel zijn zij het belangrijkste doelwit van de tabaksindustrie. Alles, van vapes met smaakjes tot trendy verpakkingen, is ontworpen om jongeren al vroeg verslaafd te maken. Als we de toekomst van het continent willen beschermen, moeten we de jongeren beschermen die die toekomst vorm zullen geven.”