De belastingvrije sector verzet zich in aanloop naar de volgende WHO-conferentie over illegale tabakshandel tegen beschuldigingen dat hun winkels daaraan zouden bijdragen. Internationale journalisten hebben echter blootgelegd dat taxfree-winkels veelvuldig worden gebruikt door Aziatische en Oost-Europese smokkelnetwerken.

Door de webredactie

De belangenorganisatie voor belastingvrije handel van onder andere tabak – de Duty Free World Council (DFWC) – is zich in aanloop naar de komende WHO-conferentie over illegale handel (MOP4) in november in Genève stevig aan het verzetten tegen de suggestie dat de belastingvrije sector zou bijdragen aan smokkel en illegale handel in tabak, schrijft vakblad DFNI-Frontier. Op de conferentie zal namelijk een wetenschappelijke studie worden gepresenteerd over de rol van de belastingvrije verkoop in de illegale tabakshandel. De voorbarige defensieve houding is opmerkelijk, omdat de belangenorganisatie zelf claimt heel zeker te zijn van de totale verwaarloosbaarheid van het probleem. De afgelopen jaren is er echter ruim bewijs geleverd dat de belastingvrije sector met name in Oost-Europa een cruciale rol speelt in criminele smokkelnetwerken.

MOP4-conferentie

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) organiseert dit jaar voor de vierde keer de Meeting of the Parties (MOP) voor landen die zich hebben gecommitteerd aan het verdrag tegen illegale handel in tabak, het Protocol to Eliminate Illicit Trade in Tobacco Products, dat als onderdeel van het FCTC-verdrag in 2012 in werking is getreden. Bij deze conferenties wordt gekeken naar de implementatie van het verdrag en wat er kan worden gedaan om deze te verbeteren. Bij de derde MOP-conferentie, in 2024, werd al aangekondigd dat er een grootschalige studie werd gedaan naar de “mate waarin illegale handel in tabaksproducten is gerelateerd aan belastingvrije verkoop”, schreef DFNI-Frontier eerder.

Belangenorganisatie DFWC

In reactie op deze aankondiging verzette belangenorganisatie DFWC zich met hand en tand tegen de “oneerlijke en ongefundeerde beschuldigingen” dat hun industrie zou zijn gelinkt aan illegale handel. Tegelijkertijd gaf de belangenorganisatie aan volledig bereid te zijn om mee te werken aan het onderzoek door data en technische expertise te leveren. Volgens de belastingvrije industrie is hun toeleveringsketen namelijk een van de meest veilige en transparante ter wereld en werkt men al tientallen jaren nauw samen met douane en handhavingsinstanties om alle mogelijk criminele activiteiten te voorkomen.

Als onderdeel van deze grootschalige imago-campagne – in samenwerking met belanghebbenden in de industrie – liet DFWC een eigen studie uitvoeren waaruit zou blijken dat slechts 0,056 procent van de wereldwijde illegale handel in tabak zou bestaan uit authentieke belastingvrije (Duty Free) producten, schrijft DFNI-Frontier. Deze zelfgeorganiseerde keuring staat echter in scherp contrast met de rapportages van journalisten die hebben blootgelegd dat de belastingvrije sector een onmisbare rol speelt in criminele smokkelnetwerken.

Oost-Europa: doorgeefluik voor illegale sigaretten

In de afgelopen jaren heeft het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), gevestigd in Amsterdam, verschillende uitgebreide publicaties gewijd aan de tabakssmokkel via belastingvrije winkels. In Oost-Europa en met name de Balkan blijken deze winkels een grote bron te zijn van illegale sigaretten, zeggen politie-eenheden waarmee het OCCRP heeft gesproken in Montenegro, Roemenië, Moldavië, Bulgarije en Oekraïne. Veel van deze Oost-Europese smokkelroutes eindigen vervolgens in West-Europa, in grote steden als Parijs, Rome en Londen. De winkels zijn vaak in handen van machtige figuren in de politiek, het zakenleven en de georganiseerde misdaad.

De grenspolitie in Montenegro vertelde in 2008 over de gebruikelijke werkwijze. Een vrachtwagen vol sigaretten arriveert, waarvan een deel naar de belastingvrije winkel gaat. Een groter deel wordt achtergehouden om vervolgens door ingehuurde mensen en kinderen, vaak te voet, de grens over gebracht te worden. Deze ingehuurde smokkelaars kunnen zo eventueel gemakkelijk volhouden dat de sigaretten die ze bij zich hebben voor persoonlijk gebruik zijn, wat wettelijk is toegestaan. In de boeken worden deze sigaretten vervolgens geregistreerd alsof ze zijn verkocht in de taxfree-winkels.

Sluiting grenswinkels teruggedraaid

Om deze reden besloten Montenegro, Roemenië en Bulgarije in de jaren 2000 alle belastingvrije winkels bij hun grenzen te sluiten om de smokkel te stoppen, maar door intensief lobbyen van de belastingvrije winkelbedrijven werd ondanks oppositie van de handhavende instanties de beslissing teruggedraaid. De persoon die verantwoordelijk was voor het heropenen van de winkels in Montenegro was de voormalige premier en president van het land, Milo Djukanovic, die volgens aanklagers in Italië en Duitsland zelf de sleutelfiguur was in een “maffia-achtige” organisatie die sigaretten smokkelde richting de Italiaanse maffia. Djukanovic heeft vervolgens ook vrijhandelszones geopend bij de grenzen die in veel landen zijn gebruikt om succesvol sigaretten te smokkelen. Een van de organisaties die de Bulgaarse overheid overhaalde om de winkels weer te openen was de International Association of Airport and Duty Free Stores (IAADFS) in Washington, die ook lid is van de DFWC.

China gebruikt Oost-Europese smokkelnetwerken

Meer recent, in 2021, beschreef het OCCRP dat China National Tobacco Corporation, het Chinese staatsbedrijf dat ongeveer de helft van alle sigaretten in de wereld produceert, sinds 2013 honderden miljoenen sigaretten heeft geëxporteerd naar bedrijven in Oekraïne die worden onderzocht voor sigarettensmokkel vanuit China, Roemenië, Belarus en de Arabische Emiraten richting de Europese Unie. Geen van de merken die China Tobacco naar Oekraïne exporteert mogen daar legaal verkocht worden, volgens de State Fiscal Service van Oekraïne. Het hoofd van de afdeling tabaksontmoediging van het Oekraïense ministerie van Volksgezondheid zegt dat het officiële toezicht op de belastingvrije winkels “erg, erg zwak” is.

Het is dus zeker niet uit de lucht gegrepen dat de belastingvrije sector al tientallen jaren herhaaldelijk wordt aangewezen als een cruciale bron van illegale handel. De Panama-declaratie, die tijdens MOP3 werd ondertekend, roept dan ook alle landen op om zich te weren tegen de “onophoudelijke campagne” van de industrie om de eliminatie van de illegale handel te ondermijnen.