In het retail-vakblad Out of Home Shops krijgt tabaksvoorman Jan Hein Sträter de kans om weer eens alle smokkelargumenten tegen accijnsverhogingen op tabak te spuien. Maar dat de overheid een miljard euro aan inkomsten mis zou lopen, is volgens het kabinet schromelijk overdreven.

Door de webredactie

“Clandestiene sigarettenhandel is een groeiend probleem” en “De overheid loopt jaarlijks een miljard euro mis door de onrechtmatige handel in tabak” en “Veel illegale import en export wordt door criminele bendes en soms terroristische organisaties bestierd.” Het retail-vakblad Out of Home Shops bood directeur Jan Hein Sträter van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) een podium om helemaal los te gaan over de illegale handel in tabaksproducten die, als we de tabaksvoorman moeten geloven, aan alle kanten de spuigaten uitloopt. Illegale productie en smokkel is volgens het stuk “waar hij op dit moment misschien wel het meest over inzit.”

Sträter krijgt zonder enig kritisch weerwoord de ruimte om alle bekende argumenten van de tabaksindustrie tegen accijnsverhogingen te debiteren. De ‘hoge accijnzen’ zijn volgens hem het begin van alle problemen. Het loont volgens hem nu al om voor één slof shag van Utrecht naar Luxemburg te rijden. Een oud argument dat premier Rutte in 2013 in een tv-interview al eens klakkeloos overnam. Maar het is nog veel erger, want bij voetbalclubs liggen inschrijflijsten voor bestellingen en “vrachtwagenchauffeurs zorgen voor wekelijks verse invoer.”

‘Criminelen maken namaak vol gif’

En dat zal alleen maar erger worden, waarschuwt de VSK-baas, als de accijnzen op tabak in april met 1 euro omhooggaan (plus 0,21 euro btw) en volgend jaar nog eens. De verschillen met het buitenland worden dan alleen maar groter. Daar profiteren niet alleen de rokers die naar het buitenland reizen van, maar ook de zware criminaliteit. “Van IS is bekend dat tabak strikt verboden was in hun eigen rijkje, maar dat ze wel veel geld verdienden met de verboden tabakshandel”, weet Sträter.

Het is nog gevaarlijk ook voor de roker die goedkope namaaksigaretten koopt, want je weet niet wat daar allemaal inzit. “Sigaretten zijn altijd ongezond”, zegt Sträter, maar daarvan moeten de fabrikanten tenminste precies opgeven wat er inzit, in tegenstelling tot de namaaksigaretten. “Het is echt schrikbarend wat er soms gevonden wordt in het gerechtelijk laboratorium in België, waar deze sigaretten onder de microscoop belanden.”

‘Een miljard euro aan gederfde belastingen’

Behalve de tabaksfabrikanten en tabakswinkeliers, is vooral ook de overheid hiervan de dupe, beweert de VSK-voorman. De overheid loopt volgens hem jaarlijks een miljard euro mis aan gederfde belastingen door de illegale handel.

Die overheid zelf ziet dat anders. In recente antwoorden op vragen van D66-Kamerlid Joost Sneller over illegale tabakshandel, schat staatssecretaris Van Ooijen (VWS) mede namens zijn collega’s van Financiën de misgelopen belastingen aanzienlijk lager in. De Douane stelde in 2019 op basis van een Empty Pack Survey (EPS, onderzoek waarbij lege pakjes worden verzameld en geanalyseerd) vast dat 1,7 procent van de gevonden pakjes namaaksigaretten en illicit whites (in het buitenland legaal geproduceerde gesmokkelde sigaretten) betrof. In 2020 was dit percentage 1,5 procent. De jaarlijks opbrengst aan tabaksaccijns ligt tussen de 2,7 en 2,9 miljard euro. “Op basis van deze getallen is de ruwe inschatting dat in de afgelopen jaren € 50 miljoen per jaar is misgelopen door illegale tabaksproductie en tabakssmokkel”, schrijft Van Ooijen.

Het EPS-onderzoek van de Douane wees ook uit dat iets meer dan 15 procent van de pakjes in het buitenland was aangeschaft. “Van dit deel is niet vast te stellen of dit wel of geen illegale handel betreft. Buitenlands veraccijnsde en duty-free sigaretten mogen binnen toegestane hoeveelheden door reizigers meegenomen worden naar Nederland. Daarom kan niet worden gezegd dat de overheid deze opbrengsten misloopt.” Dus, zelfs als al die 15 procent illegaal zou zijn, zou de belastingderving nog niet het half miljard bereiken.

Industrie verzwijgt eigen smokkel

De tabaksindustrie blijft hardnekkig volhouden dat tabakssmokkel en illegale handel een enorme bedreiging vormen voor de economie, de volksgezondheid en de veiligheid. Waarbij de omvang ervan stelselmatig wordt overdreven en steeds wordt herhaald dat dit allemaal het gevolg is van te hoge accijnstarieven. En waarbij voor het gemak wordt verzwegen dat de industrie deels zelf achter de smokkel zit: in 2018 berekenden onderzoekers van de Universiteit van Bath dat tweederde van de gesmokkelde sigaretten afkomstig is van de tabaksindustrie zelf. En in 2020 bleek uit onderzoek van het Organized Crime and Corruption Reporting Project dat de tabaksindustrie de wereldwijde aanpak van tabakssmokkel juist probeerde te frustreren.

Prijs is niet de enige factor

In zijn antwoorden aan Kamerlid Sneller schrijft staatssecretaris Van Ooijen dat verhoging van de tabaksaccijns tot meer smokkel en illegale productie kan leiden. “Maar de prijs van tabak is niet het enige dat telt. Factoren zoals een efficiënte handhaving en sociale acceptatie van illegale handel spelen minstens zo’n grote rol. Ervaringen uit landen zoals Groot-Brittannië en Georgië tonen aan dat illegale handel in tabaksproducten met succes kan worden aangepakt, ook in tijden van stijgende accijnzen.”

Van Ooijen verwijst verder naar een rapport van de Wereldbank uit 2019 waaruit blijkt dat “tabaksaccijns slechts en ondergeschikte rol speelt in de illegale handel.” Andere factoren zoals de sociale acceptatie van illegale handel, corruptie en gebrek aan inzet bij de opsporing spelen een minstens zo belangrijke rol bij de bestrijding.

Accijnzen dienen tabaksontmoediging

Accijnzen op tabak zijn in de eerste plaats bedoeld om het tabaksgebruik te ontmoedigen en met name voor jongeren een drempel op te werpen om met roken te beginnen. “Een combinatie van accijnsverhogingen (5% of 10% per jaar) met het MPOWER-pakket van de WHO heeft een gunstig effect op prevalentie en arbeidsproductiviteit”, schrijft Van Ooijen dan ook.

Prijsverschillen van tabak tussen landen zorgen voor grenseffecten, maar, stelt de staatssecretaris, het percentage mensen dat zegt te stoppen met roken blijft stijgen naarmate de accijns op tabaksproducten toeneemt. Nederland kent relatief hoge accijnstarieven, erkent hij, maar Van Ooijen verwacht dat de Europese Commissie halverwege dit jaar met voorstellen komt om de minimumaccijnstarieven te verhogen, waarmee accijnzen binnen de EU weer iets meer gelijkgetrokken zullen worden.

Structurele accijnsverhogingen zijn noodzaak

Naast het verminderen van het aantal verkooppunten, zijn accijnsverhogingen een beproefd middel om jongeren te beschermen tegen een nicotineverslaving. Beide maatregelen verminderen de bereikbaarheid van tabak voor jongeren. In november wees onderzoek van de Universiteit Maastricht nog uit dat (beperkte) accijnsverhogingen de afgelopen 12 jaar gelijke tred hebben gehouden met de loonontwikkeling: relatief bleef tabak daardoor even betaalbaar. Regelmatige substantiële accijnsverhogingen zijn daarom onontbeerlijk om de rookvrije generatie te bereiken. Net als een effectieve handhaving.

Het kabinet volgt daarin aanbevelingen van de Wereldbank, blijkt uit Van Ooijens antwoorden aan Sneller: “Om de illegale handel in tabaksproducten aan te pakken is het volgens de Wereldbank cruciaal dat landen accijnsheffingen invoeren en de naleving streng controleren. De Wereldbank geeft aan dat verhoging van de tabaksaccijns de volksgezondheid verbetert, de inkomsten uit tabaksaccijnzen verhoogt en de economische kosten geassocieerd met tabaksgebruik vermindert.”