UPDATE 25-04-2019
UPDATE 17-04-2019
OPINIE
De wettelijke gifnormen van 10 mg teer, 1 mg nicotine en 10 mg koolmonoxide worden door 40 procent van de sigarettenmerken overschreden. Op één uitzondering na vindt de NVWA het niet nodig om handhavend op te treden. De marges om te handhaven zijn te ruim en zijn bepaald door een commissie die gedomineerd is door de tabaksindustrie.

Door Frits van Dam

Tabaksfabrikanten moeten volgens de wet elke drie jaar aan de overheid laten zien hoeveel teer, nicotine en koolmonoxide er in hun sigaretten zit. Deze gegevens worden door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gecontroleerd. Het RIVM stuurt de resultaten vervolgens door naar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Als de wettelijke normen worden overschreden, moet de NVWA in actie komen, dan moet zij handhaven.
Die wettelijke normen liggen ondubbelzinnig vast in de Tabaks- en rookwarenwet. Maximaal mag een sigaret 10 mg teer, 1 mg nicotine en 10 mg koolmonoxide uitstoten. Meer gif mag de roker per sigaret niet binnenkrijgen. In de vorige eeuw lagen die maxima aanvankelijk op 15-1,5-15; vlak voor de eeuwwisseling werd dat nog verlaagd naar 12,5-1,25-12,5. Per 2001 werden de maxima nog verder verlaagd naar de huidige 10-1-10. Die oude maxima werden dus veel te hoog gevonden. Nu mogen we dan ook verwachten dat alles wat boven de verlaagde grenzen (10-1-10) uitkomt uit de winkels verwijderd wordt.

Steekproef

Bij de gegevens die de tabaksfabrikanten zelf aan het RIVM hebben opgegeven, is er geen enkele sigaret die de wettelijke maxima overschrijdt. Het kan niet anders dan dat dat niet klopt en dat is ook zo: het RIVM heeft een steekproef gedaan met honderd sigarettenmerken waarvan het de opgaves van de tabaksbedrijven heeft gecontroleerd. Bij niet minder dan 40 procent worden bovengenoemde wettelijke maximumwaarden overschreden.
Let wel: deze overschrijdingen zijn geconstateerd met de vereiste wettelijke meetmethode volgens de ISO-standaard. De ISO-techniek is echter zeer omstreden: tabaksfabrikanten kunnen hun sigaretten dusdanig manipuleren dat de resultaten van de tests binnen de wettelijke normen blijven. Dat zit zó: de filters van sigaretten zijn voorzien van minuscule gaatjes die in testomgevingen de sigarettenrook verdunnen met lucht. Rokers daarentegen sluiten die gaatjes af met hun vingers en lippen, zodat zij de rook onverdund binnenkrijgen.

Sjoemelsigaret

Deze misleiding staat bekend als de sjoemelsigaret. De Nederlandse overheid is hiervan al sinds 2012 op de hoogte. Stichting Rookpreventie Jeugd (SRPJ) vindt dat die techniek een zware onderschatting geeft van de hoeveelheid gif die een roker binnenkrijgt. Een roker inhaleert bij het roken van één pakje sigaretten in werkelijkheid de gifstoffen van twee tot drie pakjes! De SRPJ heeft die kwestie inmiddels aan de rechter voorgelegd.
Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis is het overigens eens met de SRPJ dat de ISO-methode geen goed beeld geeft van wat de roker daadwerkelijk aan gifstoffen binnenkrijgt. Maar dan mogen intussen natuurlijk de wettelijke, met de ISO-methode gemeten maxima al helemaal niet worden overschreden.

NVWA doet niets

Het is opvallend dat de NVWA sinds de steekproef in 2017 vrijwel niets met de geconstateerde overschrijdingen heeft gedaan. Dat komt doordat zij voor handhaving zeer ruime marges aanhoudt: voor teer en nicotine 20 procent en voor koolmonoxide zelfs 25 procent. Dit betekent dat een sigaret met 12 mg teer, 1,2 mg nicotine en 12,5 mg koolmonoxide nog door de beugel kan. Hierbij moet worden aangetekend dat deze waarden vastgesteld zijn door de NEN-commissie, die volledig gedomineerd werd door de tabaksindustrie. Bovendien is het volstrekt onduidelijk hoe de marges tot stand zijn gekomen.*
De tabaksindustrie heeft er natuurlijk alle belang bij om deze marges zo ruim mogelijk te bemeten, en dat is precies wat er gebeurd is. Overigens hebben het RIVM en de NVWA zich vorig jaar teruggetrokken uit deze NEN-ISO-commissie vanwege de dominantie door de tabaksfabrikanten.

Schouders ophalen

De NVWA heeft uiteindelijk alleen de fabrikant van Lexington beboet, omdat die de maximale teerwaarden met bijna 30 procent overschreed. Maar merken als Lucky Strike en Camel kunnen rustig hun gang gaan met overschrijdingen van 10 procent en meer boven het wettelijk maximum. Het is alsof je 145 km per uur rijdt waar je maar 130 km mag en de politie de overschrijding eerst vaststelt en vervolgens zijn schouders ophaalt.
Haalt de NVWA hier ook zijn schouders op? De NVWA moet doen waar ze voor opgericht is, de consument beschermen tegen aanslagen op zijn gezondheid en handhaven. Sigaretten die de wettelijke gifnorm overschrijden moeten uit de handel worden gehaald. De marges die de NVWA hanteert zijn uit den boze en vormen een bedreiging voor de volksgezondheid.

In de tabel, die de SRPJ na veel moeite loskreeg van de NVWA, zijn de uitstootwaarden weergegeven zoals in 2017 door het RIVM gemeten.

Noot

*Het betreffende rapport formuleert het als volgt: “The statistical task is then to combine the relevant components of variance in such a way that a confidence interval describes the extent of the variability in the difference, Z, between the mean values obtained by two separate laboratories on different samples of cigarettes. This has been studied in some depth and ISO/TR 22305[10] sets out the basis for the confidence intervals, Z, given in Table 3 for NFDPM, nicotine and CO. The conclusions within the report are based on practical experience of verifying these measurements in a number of different marketplaces underpinned by a theoretical consideration of the sources of statistical variation.” (NEN-ISO 8243.2013, IDT)

UPDATE 17-04-2019

Berichten in de media naar aanleiding van het bovenstaande:
AD Veel sigaretten viezer dan toegestane norm
de Volkskrant Vier op de tien sigaretten stoten te veel schadelijke stoffen uit
NOS Radio 1 Journaal Vraaggesprek met advocaat Phon van den Biesen (SRPJ) en Benno Bruggink van de NVWA Vier op de tien sigaretten stoten bij tests te veel schadelijke stoffen uit 
NOS Te veel teer in sigaretten, maar nauwelijks boetes van NVWA
DutchNews.nl Four in 10 cigarettes break rules on tar and nicotine: safety board research
Trouw Nauwelijks boetes voor te vieze sigaret
Distrifood Te veel teer in sigaretten, maar geen boetes

UPDATE 25-04-2019

Naar aanleiding van bovenstaande heeft Kamerlid Henk van Gerven (SP) schriftelijke vragen gesteld aan staatssecretaris Blokhuis van VWS: 

1. Wat is uw reactie op het bericht op TabakNee ‘Overheid hanteert te ruime gifnormen voor sigaretten, extra risico volksgezondheid’?

2. Wat is uw reactie op de constatering dat de gegevens die de tabaksfabrikanten aanleveren, over in hoeverre zij voldoen aan de wettelijke maximumwaarden, compleet verschillen van de resultaten uit de steekproef van het RIVM? In welke metingen heeft u meer vertrouwen?

3. Vindt u het ook schokkend dat uit de steekproef van het RIVM komt dat bij 40 procent van de sigarettenmerken de wettelijke maximumwaarden worden overschreden? Zo ja, wat gaat u ondernemen? Zo nee, waarom vindt u het geen schokkend gegeven?

4. Wat heeft de NVWA gedaan naar aanleiding van de geconstateerde overschrijdingen? Bent u van mening dat de NVWA voldoende heeft gedaan?

5. Deelt u de mening dat de marges op de wettelijke normen betreffende de hoeveelheid teer, nicotine en koolmonoxide te ruim zijn geformuleerd door de NVWA om daarop goed te kunnen handhaven?

6. Bent u van mening dat de NVWA in de handhaving de bescherming van de gezondheid van de consument als prioriteit heeft?

7. Is u bekend dat de NVWA zich in de handhavingsdiscussie beroept op het bepaalde in artikel 2.1, tweede lid van de Tabaks- en rookwarenregeling, welk artikel voorschrijft gebruik te maken van NEN ISO 8243? Is het u bekend dat deze standaard alleen maar (via internet) te verkrijgen is tegen betaling van een substantieel bedrag, terwijl het hier toch gewoon om de Nederlandse wetgeving gaat? Zo ja, vindt u het wenselijk dat de burger voor dit soort vanuit gezondheidsoogpunt cruciale regels alleen kan kennisnemen via betaling aan een commerciële instelling? Zo nee, wat gaat u doen om aan deze situatie een einde te maken?

8. Is het u bekend dat de NVWA voor het toelaten van een ruime overschrijding van de maximale emissiewaarden voor sigaretten (de bekende 10 mg voor teer, 1 mg voor nicotine, 10 mg voor koolmonoxide) verwijst naar paragraaf 6.4, tabel 3, van NEN ISO 8243, in welke tabel die ruime marges van 20% voor teer en nicotine respectievelijk 25% voor koolmonoxide voorkomen? En wel zonder exact controleerbare onderbouwing? Zo ja, is het u ook bekend dat de rechtvaardiging voor deze ruime overschrijdingen wordt gemotiveerd met een verwijzing naar weer een andere ISO-standaard (ISO/TR 22305), welke voor meer dan € 200 via internet te koop is, maar die geen eigen wettelijke status heeft verkregen in de Nederlandse wetgeving? Zo ja, vindt u het wenselijk dat de burger voor dit soort vanuit gezondheidsoogpunt cruciale regels alleen kan kennisnemen via betaling aan een commerciële instelling? Zo nee, wat gaat u doen om aan deze situatie een einde te maken?

9. Is het u bekend dat bij gebruikmaking van de ISO-standaarden uit de Tabaks- en rookwarenregeling steeds gebruik moet worden gemaakt van een rookmachine die eveneens ISO-gestandaardiseerd is (ISO 3308), welke standaard in de Nederlandse wetgeving geen eigen wettelijke status heeft? Zo ja, is het u ook bekend dat deze rookmachine door CORRESTA, het wetenschappelijk bureau van de tabaksindustrie, is ontwikkeld? Zo ja, vindt u het wenselijk dat de tabaksindustrie hier een bepalende invloed uitoefent?

10. Is het u bekend dat in de hiervoor genoemde ISO-standaard ISO/TR 22305 op grond van een door CORRESTA (de Tabaksindustrie) geleverd onderzoek wordt geconcludeerd dat de overschrijdingsmarges verruimd moeten worden met circa 30% en dat deze verhoging daadwerkelijk is gerealiseerd middels een aanpassing van NEN ISO 8243, zodat wij nu te maken hebben met NEN ISO 8243, 2013? Zo ja, vindt u het wenselijk dat de tabaksindustrie hier een bepalende invloed uitoefent?

11. Is het u bekend dat de NEN grote invloed heeft op de totstandkoming van de ISO-standaarden die onderdeel van de tabakswetgeving zijn en dat de desbetreffende NEN-commissie qua samenstelling volledig wordt gedomineerd door afgevaardigden van de tabaksindustrie? Zo ja, vindt u het wenselijk dat de tabaksindustrie hier een bepalende invloed uitoefent?

12. Bent u het ermee eens dat de bepalende invloed van de tabaksindustrie op de ISO-rookmachine en de ISO-standaards in strijd is met artikel 5.3 van het WHO Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging, welk artikel bepaalt dat het vastleggen van het anti-tabaksbeleid moet worden afgeschermd tegen beïnvloeding door de Tabaksindustrie? Zo nee, waarom niet?

13. Uw voorganger uitte zijn zorgen over ‘sjoemelsigarettengate’, en was voorstander van een Europese gevalideerde testnorm die in overeenstemming is met de werkelijkheid. Welke stappen zijn inmiddels in Europees verband genomen om tot een eerlijke testmethode te komen? Als er nog niet veel vooruitgang is geboekt, welke stappen gaat de staatssecretaris in deze zetten om tot een eerlijke testmethode in internationaal verband te komen zoals de Canadian-Intense methode, een test die wordt aanbevolen door het RIVM?

14. Wilt u deze vragen één voor één beantwoorden?