Zou iemand het missen als Hadewych Minis in The Spectacular geen sigaret opstak?
maandag 17 januari 2022
Steeds meer tv-kijkers geven blijk van hun ergernis over de vele rookscènes in series en films. De VPRO-serie The Spectacular spant wat dit betreft de kroon. Amerikaans en Frans onderzoek laat zien dat jongeren ook in die landen veelvuldig blootstaan aan beelden van rokers. Velen vermoeden dat de tabaksindustrie op de achtergrond een rol speelt.
Door Bas van Lier
“Met groeiende ergernis gekeken naar de nieuwe VPRO-serie The Spectacular op NPO3. Er werd veelvuldig gerookt (en gedronken trouwens). Asbakken op tafel, rokende acteurs en rookwolken opzichtig in beeld gebracht”, mailde Trudy van der Vloet aan TabakNee. Jantine Swagerman had dezelfde observatie: “Het valt me op dat er in de Nederlandse tv-serie The Spectacular extreem veel wordt gerookt. Is er na te gaan of de tabaksindustrie de serie heeft gesponsord? Het lijkt er wel op…”
De miniserie The Spectacular (Pupkin Film) over een reeks IRA-aanslagen in het zuiden van Nederland eind jaren 80 met Hadewych Minis in de hoofdrol werd lovend besproken en is razend populair. De eerste aflevering op 2 januari trok ruim een miljoen kijkers. Maar de serie leverde ook veel klachten op van mensen die zich stoorden aan de vele rookscènes die erin voorkomen.
“Hadewych Minis e.a. lijken zich voor het weerzinwekkende karretje van de tabaksindustrie te hebben laten spannen. Grootste flauwekul dat er ouderwets/zoveel gerookt wordt in de serie”, schreef Henk Bakker (@hebawi) op Twitter. En Joke de Bakker (@patisseriesdam) kreeg veel bijval met de vraag wat de toegevoegde waarde van al dat gerook in de serie eigenlijk is. @Siigii bekijkt het van de zonnige kant en stelt: “Dat het je zo opvalt is juist een goed teken, het betekent dat het nu niet meer zo is.”
Steeds meer rokers op tv
Maar in series en films lijkt het roken alleen maar toe te nemen, wat zorgelijk is omdat is aangetoond dat hoe meer beelden van rokers jongeren zien, hoe groter de kans dat ze zelf ook gaan roken (Rapport van de US Surgeon General, 2012). Een recent onderzoek, gepubliceerd in Preventive Medicine, legt evenzo de relatie tussen roken in tv-series en het eerste gebruik van e-sigaretten.
Conny Seijdell ziet een trend, liet ze TabakNee weten: “Bracha van Doesburgh in Adem in, adem uit (Blooming Media), Carice van Houten in Red Light (Hollands Licht/Eyeworks) en nu in het nieuws: Benedict Cumberbatch 3x nicotinevergiftiging tijdens opnames van The Power of the Dog!” En er zijn nog wel meer voorbeelden te noemen: Tygo Gernandt en anderen in Baantjer: Het Begin (Millstreet Films), Lies Visschedijk in Soof (KeyFilm/Millstreet Films), Jeroen van Koningsbrugge in Smeris (Pupkin Film). Kwalijk is ook hoeveel rokende jongeren weer in beeld werden gebracht in het jongste seizoen van Dream School (No Pictures Please), waarin adolescente schoolverlaters worden geholpen hun leven op de rails te krijgen. Dat vrijwel al die jongeren roken wordt als volstrekt normaal ervaren en daarom zonder terughouden in beeld gebracht.
Merendeel series bevat tabak
Nederland is hierin niet uniek, zo blijkt uit het nieuwste rapport van het Amerikaanse Truth Initiative, ‘While You Were Streaming: Nicotine On Demand’, een jaarlijks onderzoek dat net voor de vierde keer is gepubliceerd. Hiervoor werden tabaksscènes in de onder jongeren van 15-24 jaar populairste series op streamingdiensten geanalyseerd. Voor het eerst werden ook series die veel werden gebingewatched en de populairste films en muziekvideo’s onder de loep genomen.
(tekst gaat verder onder de video)
De onderzoekers concluderen dat in 2020, het jaar van onderzoek, rookscènes weer alom tegenwoordig waren in de entertainmentmedia. 60 procent van de nieuwe afleveringen van favoriete series bevatte afbeeldingen van tabak. Daaronder ook in Nederland onder jongeren populaire tekenfilms als The Simpsons en Family Guy, waarin ook jongeren en kinderen regelmatig een rokertje opsteken. 64 procent van de series die door jongeren het meest werden gebingewatched bevatten rookscènes, waaronder The Queen’s Gambit, The Umbrella Academy, Shameless en On My Block.
Netflix toont nog steeds meeste rokers
Hoewel Netflix in 2017 na een eerder rapport van Truth Initiative beloofde minder rokende acteurs op te voeren, moesten de onderzoekers nu weer vaststellen dat de marktleider ook in 2020 in het tonen van rookscènes de lijst aanvoert. Daarnaast telden zij in 38 procent van de meest bezochte nieuw uitgebrachte films in de VS rookscènes. En 23 procent van de populairste muziekvideo’s bevatten beelden van rokende of dampende mensen, samen goed voor 6 miljard views alleen al op YouTube.
Frankrijk: zes reclamespots per film
In het voorjaar van 2021 kwam La Ligue contre le cancer, de Franse tegenhanger van KWF Kankerbestrijding, met zo mogelijk nog schokkender cijfers. Tussen 2015 en 2019 bevatte 90,7 procent van alle nieuw uitgebrachte Franse films op zijn minst één scène waarin werd gerookt, een asbak of sigaretten in beeld kwamen of over tabak werd gesproken. Tabak is gemiddeld 2,6 minuten per film in beeld, wat overeenkomt met zes reclamespotjes per film. Wat ook opviel was dat in veel films ook binnen wordt gerookt, in cafés en restaurants bijvoorbeeld, terwijl dat ook in Frankrijk verboden is.
De Franse organisatie liet in aanvulling hierop in januari 2021 een onderzoek uitvoeren onder 585 jongeren tussen de 18 en 24 jaar. Van hen gaf 58 procent aan te geloven dat de rookscènes in films de aanzet kunnen zijn om te gaan roken; 19 procent was het daarmee helemaal eens, 39 procent overwegend eens. 72 procent van de ex-rokers vond dat de beelden van rokers aanzetten om opnieuw te gaan roken. Van de ondervraagden dacht 54 procent dat de tabaksindustrie een rol speelt bij het in beeld brengen van tabaksproducten in films.
Makers moeten verantwoordelijkheid nemen
Zowel Truth Initiative als La Ligue contre le cancer roepen de entertainmentsector op om verantwoordelijkheid te nemen en jongeren beter te beschermen tegen tabaksverslaving. Dat kan door tabak in ieder geval te weren uit films en series gericht op jongeren en door producties waarin wel wordt gerookt vooraf en achteraf te voorzien van waarschuwingen over tabaksgebruik. Ook een expliciet statement vooraf dat de tabaksindustrie geen enkele rol heeft gespeeld bij het maken van de film wordt aanbevolen.
Maar het beste is natuurlijk als producenten zo veel mogelijk afzien van rokers in beeld. Vaak wordt door hen aangevoerd dat roken er nu eenmaal bij hoort in films en series die in het verleden spelen. The Spectacular en Baantjer: Het Begin spelen inderdaad in periodes ‘toen iedereen nog rookte’. Maar de vraag is deze: Zou iemand het gemist hebben als Hadewych Minis en Tygo Gernandt helemaal geen sigaret hadden opgestoken in deze series?
Reactie van Pupkin Film
Sander van Meurs van Pupkin Film, producent van The Spectacular, denkt wel dat kijkers het zouden missen als er in de serie niet werd gerookt. “The Spectacular is een periodeserie, die speelt in een tijd dat het nu eenmaal zo was dat iedereen rookte. We zouden de geschiedenis geen recht doen als we dat niet lieten zien. De suggestie dat wij een serie voor de publieke omroep zouden maken met financiering van de tabaksindustrie werp ik verre van me en ik ben blij dat ik dat hier kan ontkrachten.”
Van Meurs vindt ook niet dat het roken terughoudender in beeld gebracht zou moeten worden. “De serie schetst een beeld van een andere tijd. Dat het mensen zo opvalt, geeft aan dat er veel is veranderd. Mijn kinderen zagen de serie ook en vroegen me of er toen echt zoveel werd gerookt en ook binnen. Dat vonden ze smerig. Ik sta helemaal achter jullie doelen, maar ik vind niet dat we dan maar in series de geschiedenis geweld moeten aandoen.”
tags: netflix | sluikreclame | tabaksreclame | film | rookpreventie | roken in films | jongeren | tabaksindustrie