OPINIE
Uit de begroting die het ministerie van VWS op Prinsjesdag heeft vrijgegeven blijkt dat tabakspreventie meer aandacht gaat krijgen. Maar de overheid laat het bij loze kreten.

Door Frits van Dam

‘Afgelopen jaren heeft het kabinet flinke stappen gezet om de leefstijl van mensen te verbeteren,’ schrijft het ministerie van VWS in haar begroting voor 2021, maar dat blijkt niet uit de cijfers. Het aantal rokers is nauwelijks gedaald. Als het aan het kabinet ligt, heeft tabaksontmoediging prioriteit. Daarvoor wijst het naar het eind 2018 gepresenteerde Nationaal Preventieakkoord en alle afspraken die daarin zijn gemaakt om in 2040 tot een rookvrije generatie te komen. Maar het woord ‘tabaksontmoediging’ komt zegge en schrijve maar één keer in de op Prinsjesdag gepresenteerde begroting voor.

Wat voor bedrag er aan rookpreventie wordt uitgegeven is ook niet duidelijk. Wel staat er voor de uitvoering van het Preventieakkoord € 11.700.000 op de begroting, maar het is niet duidelijk waar dit geld aan zal worden besteed, of welk gedeelte dan bestemd is voor rookpreventie, het Nationaal Preventieakkoord bevat ook maatregelen tegen overgewicht en alcoholmisbruik. Verder staat er een half miljoen voor ‘Douane toezicht tabak’. Wat dat precies inhoudt is onduidelijk, maar gaat vermoedelijk over het tegengaan van illegale tabakshandel.

Schadelijke middelen

Wel staat er ergens anders in de begroting dat er nog subsidies verstrekt worden voor activiteiten die gericht zijn op preventie van ‘(schadelijk) alcohol-, tabaks- en drugsgebruik (voortvloeiend uit het Preventieakkoord)’. ‘Voor 2021 gaat het om projectsubsidies van circa € 10 miljoen en bij de instellingssubsidies gaat het in totaal om circa € 7 miljoen. Een van de organisaties die uit deze ruif eet, is het Trimbos-instituut. Trimbos zet zich in om wetenschappelijk onderbouwde, onafhankelijke informatie te geven aan professionals en burgers. Voorbeelden zijn de uitvoering van de Nationale Drug Monitor (NDM), het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS), het Nationaal Expertisecentrum Tabak (NET) en de infolijnen.’ Nuttig maar het is de vraag wat de rol is van voorlichting bij het terugdringen van tabaksgebruik.

Decentralisatie

Het ministerie vindt dat het niet snel genoeg gaat, ze wil daarom een versnelling aanbrengen in het realiseren van de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord. Decentralisatie is hier het toverwoord. Ze heeft besloten om ‘voor de uitvoering van maatregelen uit lokale en regionale preventieakkoorden een bijdrage voor gemeenten beschikbaar te stellen. Om zodoende gemeenten te stimuleren om met de lokale partners afspraken te maken over de inzet op preventie en een gezonde leefstijl’. Maar of dat echt zoden aan de dijk zet, is de vraag.

Niets meer aan

De overheid doet er dus goed aan om structurele maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat een rookvrije generatie niet pas in 2040 een realiteit is, maar in 2030 of zelfs eerder. Denk aan het verplichten van tabaksfabrikanten om de nicotinegehaltes in sigaretten zo te verlagen dat de sigaret niet meer verslavend is. Rokers zullen dan stoppen met hun tabaksverslaving, er is niets meer aan een sigaret. En jongeren die met tabak experimenteren zullen niet meer verslaafd raken. Voor terugbrengen van het nicotinegehalte is een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking te vinden.

Verkooppunten inperken

Daarnaast is het inperken van het aantal verkooppunten, zoals de overheid voornemens is, ook een goede methode om te zorgen dat tabak niet meer op elke straathoek verkrijgbaar is. Dat betekent dat de overheid niet alleen het voornemen moet uitspreken om het aantal verkooppunten terug te dringen, maar ook daadwerkelijk actie moet ondernemen. Hoe eerder hoe beter.

Uit nieuw onderzoek van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij blijkt overigens dat ook hier een meerderheid van de Nederlanders voor is. Wat let de overheid nog?

Accijnsverhoging evalueren

Daarnaast is een flinke accijnsverhoging volgens de WHO de meest kosteneffectieve methode om roken te ontmoedigen. De overheid heeft dit jaar al accijnsverhogingen ingevoerd, maar wil de effecten daarvan eerst evalueren alvorens te besluiten om een pakje sigaretten in 2023 10 euro te laten kosten. Die evaluatie is niet nodig, want er is al lang en breed aangetoond dat deze maatregelen werken. Een evaluatie levert vertraging op en dat is, juist als het om roken gaat, niet alleen zonde van de tijd, maar kost ook vele Nederlanders het leven.

Tabaksverslavingsfonds

En last but not least, de tabaksindustrie moet verplicht worden om al het onheil wat ze aangericht heeft te herstellen. Er moet dringend een zogenaamd tabaksverslavingsfonds worden opgericht waar de tabaksindustrie een deel van haar winsten naar toe moet sluizen, zodat de medische en economische schade die ze veroorzaakt heeft, hersteld wordt.

Blokhuis is een staatssecretaris die het graag anders wil. Als het aan hem ligt wordt er vaart gezet achter de tabaksontmoediging, maar helaas heeft hij niet veel in de melk te brokkelen in het Haagse. Gemangeld als hij wordt tussen zijn coalitiepartners en de werkgeversorganisatie VNO-NCW. Ook de leden van zijn adviesorgaan, de tabakstafel, weigeren om een vuist te maken. Jullie moeten geduld hebben, zeggen ze, het gaat in fasen. Maar de enige die belang heeft bij dit stroperige proces is de tabaksbranche. En die maakt daar dankbaar gebruik van.