OPINIE
Tabaksbrancheorganisatie VSK probeert onrust te zaaien met het bericht dat de staat 2,6 miljard euro aan accijnsinkomsten misloopt als gevolg van accijnsverhogingen. In werkelijkheid vreest de industrie eigen winstdaling. Accijnsverhogingen voorkomen immers dat tieners met sigaretten gaan experimenteren.

Door Bas van Lier

De staat loopt 2,6 miljard euro per jaar aan belastinginkomsten op tabaksproducten mis. Dat alarmerende bericht uit de koker van de branchevereniging van tabaksfabrikanten VSK werd de afgelopen week door verschillende media weer klakkeloos overgenomen. Zo bewerkt de tabaksbranche, in de periode dat politieke partijen de laatste paragrafen van hun verkiezingsprogramma’s schrijven, met hulp van de media de publieke opinie. Daarmee hoopt zij uiteindelijk de eigen winsten veilig te stellen.

Gebaseerd op onderzoek van marktonderzoekers Kantar en WSPM, die zich al jaren uitleveren aan de tabaksfirma’s, stelt VSK dat gemiddeld 40 procent van de in Nederland gerookte sigaretten en 50 procent van de shag niet in Nederland is aangeschaft. Over die niet (legaal) in Nederland gekochte sigaretten int de staat dus geen accijnzen en btw.

Volgens de berekening scheelt dat de staatskas 2,6 miljard euro en dat komt dan vooral door de laatste accijnsverhoging in 2024, waardoor de prijzen van sigaretten en vooral shag een flinke sprong maakten. De accijnstarieven werden toen extra verhoogd dankzij een amendement van VVD en SGP.

Buitenlandse aankopen zijn toegestaan

Dat klinkt inderdaad alarmerend, maar de VSK geeft zelf aan dat de ‘misgelopen’ belastinginkomsten in 2020 ook al 1,4 miljard euro waren. Mensen zijn vrij om in het buitenland een beperkte hoeveelheid rookwaren te kopen, dat hoort bij een internationale eenheidsmarkt. Uitrekenen hoeveel we fictief aan belasting derven is dus al behoorlijk demagogisch, maar uitgaande van die 1,4 miljard in 2020 is de extra derving na de daaropvolgende accijnsverhogingen dus maar 1,2 miljard euro. Klinkt al een stuk minder ernstig. Bovendien ligt het opgehaalde bedrag aan inkomsten uit tabaksaccijnzen nog steeds stabiel rond de 3 miljard euro.

Accijnsverhogingen doen hun werk

De VSK stelt dat de prijsverhogingen bovendien niet het gewenste effect hebben gehad, omdat de rookprevalentie nauwelijks zou zijn gedaald. In 2020 rookte 20 procent, in 2024 18,2. Maar in 2021 peilde het Trimbos-instituut een percentage van 20,6 en met inachtneming van een stijgend bevolkingscijfer betekent dat toch per saldo 324.000 minder rokers. Het aantal dagelijkse rokers daalde nog wat sterker, van 15,2 procent in 2021 naar 12,3 procent in 2024, 442.000 mensen minder. Wel degelijk minder (dagelijkse) rokers dus.

Maar de VSK laat de belangrijkste reden voor accijnsverhogingen handig buiten beschouwing: namelijk het beperken van het jeugdroken. Hoe hoger de prijs van tabak, hoe hoger de drempel voor jongeren om ermee te gaan experimenteren. De jongste cijfers over het jeugdroken zijn van 2023 en laten een lichte daling van 1 procentpunt zien ten opzichte van 2021. Hoe de laatste accijnsverhoging daar verandering in heeft gebracht wordt pas volgend jaar duidelijk uit het volgende Peilstationonderzoek over 2025 (mits dat niet door bezuinigingsdrift om zeep wordt geholpen).

Topje van de ijsberg?

Problematisch in het persbericht van VSK is verder dat buitenlandse aankopen en illegale handel op één hoop worden gegooid. Eigenlijk zijn de gemiste belastinginkomsten uit illegale handel de echt gederfde opbrengsten, want die buitenlandse aankopen zijn (in ieder geval voor het grootste deel) nu eenmaal all in the game. Maar de tabaksbranche is altijd sterk in het overdrijven van de smokkel en illegale handel in sigaretten, om beleidsmakers maar te kunnen overtuigen dat hoge accijnzen tot rampspoed leiden. Dus beweert de VSK dat de handhaving de groei van de illegale handel in tabak niet meer aankan. Berichten over inbeslagnames ‘stromen binnen’ maar dat zou slechts ‘het topje van de ijsberg’ zijn.

Inderdaad verspreiden de opsporingsdiensten FIOD en Douane, samenwerkend in het Smoke-team, regelmatig berichten over illegale-sigarettenvangsten. Sinds 1 januari zijn inmiddels 95 miljoen illegale sigaretten onderschept. In 2024 wist men 217 miljoen illegale sigaretten tegen te houden, blijkt uit de Jaarrapportage Douane 2024. De diensten kregen er in 2023 extra personeel bij. Zou het kunnen dat zij de illegale handel dus steeds beter de pas weten af te snijden? VSK vraagt niettemin om verdere versterking van de handhaving, en op dat punt kunnen we het nu ’s wel eens zijn met de sector.

Hetzelfde geldt voor de oproep om het toezicht op online verkoopkanalen aan te scherpen. De social media-platforms hebben daar zelf overigens ook een grote verantwoordelijkheid in en zouden veel harder kunnen optreden tegen aanbieders van tabak en vapes. Recent stelde Rookpreventie Jeugd, met Vapen #jouwkeuze en advocatenkantoor De Roos, Snap BV een ultimatum om vape-dealers op SnapChat effectief van het platform te weren onder dreiging van juridische stappen.

Het gaat de industrie om de eigen winst

Lagere tabaksaccijnzen zijn overigens geen zekere oplossing tegen zwarte handel. Zelfs in landen waar de sigarettenprijzen zeer laag zijn wordt gesmokkeld. Daarbij komt ook nog eens dat de industrie daar zelf een motor achter is, bijvoorbeeld door bepaalde gebieden te overbevoorraden, zodat smokkelaars genoeg waar voorhanden hebben om mee aan de haal te gaan.

Ten slotte, de industrie schreeuwt elke keer moord en brand over de grenseffecten, maar wordt daar zelf, laten we eerlijk zijn, helemaal niet door getroffen. Of een multinational zijn centjes in het ene of het andere land verdient maakt voor de totale winst geen bal uit. Hogere prijzen voor rookwaren maken wel dat verschil, want die zorgen dat minder jongeren gaan roken en uiteindelijk dus minder mensen nog sigaretten zullen kopen. Daar zit de werkelijke angst van de tabaksindustrie, niet bij de gederfde belastinginkomsten voor de staat.