De Britse tabaksgigant Imperial Brands maakte een geheime deal met de regering van Laos en een rijk familielid van de president in ruil voor belastingvoordelen die de sigaretten 25 jaar lang spotgoedkoop maakten. Vandaag wordt 1 op de 7 doden in Laos veroorzaakt door tabak-gerelateerde ziektes.

Door de webredactie

De Britse tabaksgigant Imperial Brands stelde in 2001 een geheim contract op met de regering van Laos waardoor sigarettenprijzen 25 jaar lang extreem laag bleven, terwijl een politieke insider met miljoenen werd verrijkt, blijkt uit documenten in handen van The Examination en The Diplomat. Met het contract werd het voormalige tabaksmonopolie van het communistische land omgezet in een gezamenlijke onderneming van de overheid, Imperial Brands en een lokale zakenmagnaat met connecties aan de top.

De insider die hierdoor werd bevoordeeld was de miljonair Sithat Xaysoulivong, wiens dochter is getrouwd met de zoon van voormalig president van Laos, Bounnhang Vorachith. Bounnhangs zoon is nu ook mede-eigenaar van een mijnbouwbedrijf in handen van Sithats familie. Volgens een juridisch specialist van de anticorruptieorganisatie Transparency International, Kush Amin, heeft deze constructie “alle kenmerken van een corrupt plan”.

Goedkoper dan een blikje Cola

Het voornaamste effect van de deal, waarbij tabaksaccijnzen 25 jaar lang niet mochten stijgen, is dat de sigaretten in Laos tot de goedkoopste in de wereld behoren en het aantal rokers er schrikbarend hoog is vergeleken met omliggende landen. Sinds de deal werd gesloten kosten de populairste sigaretten namelijk het equivalent van 32 dollarcent (0,28 euro) per pakje en zijn daarmee voor de lokale bevolking goedkoper dan een blikje Cola. Meer dan eenderde (37 procent) van de Laotiaanse mannen is verslaafd aan tabak en ongeveer 1 op de 7 doden in het land zijn te wijten aan tabak-gerelateerde ziektes. Volgens een lokale arts kan iedereen met alle gemak aan sigaretten komen, inclusief kinderen die (zogenaamd) namens hun ouders sigaretten komen kopen.

Een vernuftige constructie

De deal kwam destijds tot stand door het financieel falen van het Laotiaanse tabaksmonopolie, dat vervolgens te hulp werd geschoten door het Britse tabaksbedrijf Imperial Brands, dat net internationaal wilde uitbreiden. Imperial bood zowel het kapitaal als de expertise om het bedrijf van de afgrond te redden en een nieuwe boost te geven, en wilde daar uiteraard zelf ook een slaatje uit slaan. De Laotiaanse overheid werd vervolgens onder het contract gedwongen om alle gemaakte afspraken en overeenkomsten strikt geheim te houden.

Overheid en Imperial maakten zo van het staatsmonopolie een gezamenlijke onderneming, Lao Tobacco Ltd., waar het bedrijf van miljonair Sithat voor eenderde aandeelhouder in zou worden. Zo werd een familielid van de premier de derde mede-eigenaar in dit bedrijf en werd producent Imperial Brands gematst met enorme belastingvoordelen. Volgens berekeningen van The Examination zou Imperial met de oorspronkelijke investering van 4,6 miljoen dollar ongeveer 145 miljoen dollar hebben verdiend over de afgelopen 20 jaar, al zijn de officiële financiële documenten nog steeds niet toegankelijk. Miljonair Sithat moest weliswaar bijna een miljoen inleggen voor zijn aandeel (990.000 dollar), maar dit heeft hem in 2023 alleen al 28 miljoen dollar opgeleverd. Volgens juridische documenten heeft het bedrijf waarmee Sithat dit doet, S3T, geen andere zakenactiviteiten naast het houden van de aandelen en het doorsluizen van de gemaakte tabakswinst.

Nauwelijks belasting betalen

Als onderdeel van de deal had Imperial voor zichzelf een lange lijst aan belastingvoordelen opgesteld die de gemaakte winst in de kas moesten houden en concurrerende bedrijven op een permanente achterstand moesten plaatsen. Er zou bijvoorbeeld geen belasting worden geheven op inkomsten in Laos of dividenden in het buitenland, er zouden lagere importheffingen (tarieven) komen op grondstoffen en er zou een zeer laag plafond komen op de accijns, waardoor sigaretten in Laos zo goedkoop mogelijk konden blijven.

De accijns op het meest populaire sigarettenmerk in Laos is bijvoorbeeld slechts 12 procent van de verkoopprijs, in tegenstelling tot de 79 procent in Thailand, dat het door de WHO aangeraden minimum van 75 procent wel haalt. De Laotiaanse overheid heeft tot wel drie keer geprobeerd om deze tabaksbelasting te verhogen, maar werd iedere keer tegengehouden door het contract uit 2001. In totaal zou het contract hebben geleid tot 140 miljoen dollar aan verloren belastinginkomsten voor de Laotiaanse overheid, volgens een studie van het Southeast Asia Tobacco Control Alliance. Imperial Brands controleert momenteel ongeveer tweederde van de sigarettenmarkt in Laos.

Schimmige samenwerkingen

Deze vondst over Imperial in Laos is niet een geïsoleerd geval maar onthult een breder patroon van schimmige samenwerkingen die grote tabaksbedrijven met autoritaire overheden aangaan om sigaretten goedkoop te houden. We hebben dit bijvoorbeeld ook gezien toen British American Tobacco werd veroordeeld voor illegale handel met het Noord-Koreaanse regime terwijl er sancties tegen de dictatuur actief waren. British American Tobacco is daarnaast ook beschuldigd van het smokkelen van sigaretten naar jihadisten in Mali en werd beticht van het omkopen van Afrikaanse politici, ambtenaren en bedrijven. Philip Morris heeft vorig jaar nog een groot aandeel van het voormalige tabaksmonopolie van het militaire regime in Egypte opgekocht.

De toekomst van de deal in Laos

De onthulling van de deal in Laos komt op een cruciaal moment, omdat het contract volgend jaar officieel beëindigd zou worden. Onder druk van het parlement heeft de huidige president van Laos, Sonexay Siphandone, vorig jaar echter plotseling besloten om het contract met Imperial te beëindigen, zonder enige verwijzing naar een onderzoek of een belofte dat er geen nieuw contract met Imperial zal komen. Er stond alleen vermeld dat een volgende samenwerking eerst om toestemming zou moeten vragen van de relevante ministeries. Sonexay is dus uiteindelijk degene die gaat bepalen wat er met toekomstige deals gebeurt, maar hij zal niet dezelfde belastingvoordelen kunnen bieden als de vorige keer, omdat Laos in 2006 het internationale VN-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (WHO-FCTC) heeft getekend dat dit verbiedt. Een veeg teken is echter dat de vader van Sonexay, die tussen 1998 en 2006 president was, op een officiële foto staat met miljonair Sithat, die de deal met Imperial destijds heeft bestendigd.