De accijnsverhoging van april 2024 heeft geleid tot 7 procent of ruim 200.000 minder rokers, blijkt uit onderzoek van het RIVM. Tegelijk is duidelijk dat meer tabak in het buitenland wordt gekocht. Accijnstarieven moeten binnen de EU daarom meer gelijk worden getrokken.

Door de webredactie

Na de accijnsverhoging in 2024 is 7 procent van de rokers gestopt en heeft 16 procent daar een poging toe gedaan. 22 procent van de rokers is minder gaan roken. Dat blijkt uit het rapport ‘Gedragseffecten van de accijnsverhoging op tabak in 2024’, dat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vorige week publiceerde. Tegelijkertijd constateert het RIVM dat veel meer rokers vorig jaar hun sigaretten uit het buitenland zijn gaan betrekken. “Van alle tabaksproducten die Nederlanders roken, kwam in 2024 naar schatting ruim 60 procent uit het buitenland. In 2023 was dat ongeveer 38 procent en in 2020 30 procent”, schrijft het instituut.

In april 2024 is een accijnsverhoging op tabak doorgevoerd bestaande uit een geplande verhoging plus een eenmalige extra verhoging. De prijs van een pakje sigaretten kwam daardoor gemiddeld op 11,20 euro uit en een pakje shag rond de 25 euro. Dat betekende een verhoging met 24 procent voor sigaretten en 45 procent voor shag. In 2020 en 2023 werden de accijnzen op tabak ook verhoogd, toen echter met 11 procent voor sigaretten en 28 procent voor shag. Doordat het prijsverschil met het buitenland in 2024 zoveel groter werd is het gezondheidseffect van de verhoging minder, schrijft het RIVM.

Empty Pack Survey

De accijnsverhoging in 2020 resulteerde in 11 procent gestopte rokers, 30 procent die een poging hadden gedaan en 25 procent die minder was gaan roken. In 2023 was na de accijnsverhoging 10 procent gestopt, had 20 procent een stoppoging ondernomen en was 8 procent gaan minderen. In 2020 (het eerste coronajaar) zei 4 procent dat ze vaker rookwaren in het buitenland kocht, in 2023 was dat 6 procent. In 2024 is 24,2 procent dat vaker gaan doen. Van 1.048 respondenten zei 46 procent geen rookwaren in het buitenland te kopen en 29,8 procent zei daar in 2024 mee begonnen te zijn.

Ook een nieuw Empty Pack Survey van de Douane, waarvoor tussen 14 oktober en 18 december 2024 4.523 lege sigarettenpakjes van straat zijn opgeraapt in 20 grenssteden en de 10 grootste steden in het land, komt op meer sigaretten uit het buitenland dan in voorgaande jaren. Vergelijking met eerdere onderzoeken uit 2021 en 2023 laat zien dat het aandeel Nederlands veraccijnsde pakjes in het geraapte totaal is gedaald van 84,7 procent in 2021, via 75 procent in 2023 naar 54,9 procent nu. Andersom is het aandeel buitenlands veraccijnsde pakjes toegenomen van 10,9 procent (2021) naar 30,1 procent (2024).

Harmoniseer accijnstarieven EU

Bij alle kanttekeningen die de Douane ook zelf in het onderzoeksverslag plaatst, is de trend wel duidelijk: er wordt meer tabak in het buitenland gekocht. Vandaar dat het RIVM ook aanbeveelt dat de Europese Unie de accijnstarieven harmoniseert, dat de maximale hoeveelheid tabak die mensen uit het buitenland mogen meenemen wordt verminderd en dat de controle daarop intensiveert.

Juist vorige week kwam naar buiten dat de Europese Commissie een plan heeft liggen om de minimumaccijnzen op sigaretten met 139 procent te verhogen en op shag met 258 procent. Dat zou de prijsverschillen binnen de EU sterk naar elkaar toe brengen. Tijdens overleg van de EU-ministers van Gezondheid op 20 juni in Straatsburg is opnieuw aangedrongen op herziening van de Europese tabaksregelgeving. Eurocommissaris Wopke Hoekstra, verantwoordelijk voor Belastingzaken, liet eerder doorschemeren binnenkort met een plan voor de aanpassing van de accijnswetgeving te komen.

Accijnsverhoging zet aan tot stoppen

Ondertussen moet vastgesteld worden dat de accijnsverhoging van 2024 nog steeds een aanzienlijk gezondheidseffect heeft opgeleverd. Als inderdaad 7 procent van circa 3 miljoen rokers (mede) onder invloed van de prijsstijging is gestopt, dan betreft dat ruim 200.000 mensen. Accijnsverhoging blijft een effectief middel om rokers te bewegen om met hun verslaving te breken, mits dat gepaard gaat met preventieprogramma’s. Tot die conclusie kwamen ook onderzoekers van de University of California die de effecten onderzochten van een accijnsverhoging van 2 dollar (ca. 1,80 euro) per pakje in Californië in 2016, een prijsstijging van 30 procent. De extra inkomsten werden gebruikt voor preventieprogramma’s. De onderzoekers vonden, volgens News Medical, dat het percentage rokers dat drie maanden was gestopt in Californië steeg van 11,5 procent in de drie jaar voor de verhoging naar 14,2 procent in de drie jaar erna.

In 18 staten waar wel accijnsverhoging werd doorgevoerd (van gemiddeld 6,3 procent), maar geen extra geld werd uitgegeven aan preventie bleef het aantal stoppers gelijk. In 32 staten die geen accijnsverhoging doorvoerden daalde het aantal stoppers volgens het onderzoek opvallend, van 9,5 naar 9,0 procent. De onderzoekers geven in News Medical aan dat ze niet konden bepalen of de accijnsverhoging, dan wel de extra uitgaven aan preventie de hogere stoppercentages verklaren. Dat die twee samengaan lijkt echter duidelijk.