“De door het RIVM geformuleerde feiten en conclusies komen geheel overheen met de door ons in de aangifte gestelde feiten en conclusies”, zegt advocaat Bénédicte Ficq in reactie op nieuwe informatie van het RIVM over ventilatiegaatjes in sigarettenfilters. Het onderzoeksinstituut stelt dat rokers van sigaretten met gaatjes in de filters hun rookgedrag aanpassen om voldoende nicotine binnen te krijgen. Door dieper te inhaleren en meer en/of langere trekjes te nemen en ook doordat ze de ventilatiegaatjes afdekken met vingers of lippen krijgen zij behalve meer nicotine ook meer schadelijke stoffen binnen.

Door de webredactie

“Dit is de officiële bevestiging van ons punt”, zegt Ficq, die namens twee longpatiënten en verschillende organisaties waaronder Stichting Rookpreventie Jeugd aangifte deed tegen vier tabaksproducenten. “Het RIVM erkent publiekelijk dat de hoeveelheden schadelijke stoffen in rook van sigaretten die worden gemeten met behulp van een rookmachine een onderschatting geeft van de hoeveelheid schadelijke stoffen waaraan rokers worden blootgesteld. Die te lage gemeten waarden zijn het gevolg van de manipulerende werking van de door de tabaksproducenten opzettelijk aangebrachte ventilatiegaatjes in filtersigaretten.”

Publieke informatie

Het RIVM rapporteerde in 2012 al eens over de verschillen tussen de officieel gemeten hoeveelheden schadelijke stoffen en wat rokers in werkelijkheid binnenkrijgen. Toen was dat nog in een ambtelijk rapport, maar nu staat het publiekelijk op de website:
“De hoeveelheden teer, nicotine en koolmonoxide (afgekort ‘TNCO’) bepaald met de door de EU voorgeschreven standaard meetmethode, zijn lager dan wat een roker binnen krijgt. Deze sigaret is door de media dan ook omgedoopt tot ‘sjoemelsigaret’.”
Over de gevolgen hiervan is het RIVM ook helder: “Rokers passen (bewust of onbewust) hun rookgedrag aan om de hoeveelheid nicotine binnen te krijgen waaraan ze zijn gewend. Wanneer zij een sigaret roken met (meer) ventilatiegaatjes is de concentratie nicotine per trekje lager. Om alsnog de gewenste hoeveelheid nicotine binnen te krijgen gaan zij dieper inhaleren, meer en/of langere trekjes nemen of zelfs meer sigaretten op een dag roken. Ook bedekken rokers een deel van de ventilatiegaatjes, bewust of onbewust, met hun vingers en mond tijdens het roken. Hierdoor krijgen ze dus alsnog minstens zoveel schadelijke stoffen binnen als van sigaretten zonder ventilatiegaatjes.”

Gaatjes veranderen samenstelling rook

Maar er is meer, want het RIVM concludeert ook dat door de gaatjes in de filters de samenstelling van de rook verandert. Het instituut schrijft: “Het verbrandingsproces van de tabak verandert en hierdoor komen bepaalde schadelijke stoffen in grotere hoeveelheden vrij. Wanneer een roker zijn gedrag aanpast om dezelfde hoeveelheid nicotine binnen te krijgen als van een niet-geventileerde sigaret, zal hij daarmee dus meer andere schadelijke stoffen binnen krijgen. Daarom is het belangrijk om de hoeveelheid schadelijke stoffen in sigarettenrook in verhouding tot de hoeveelheid nicotine te bekijken.”

Meetmethode

Onomwonden stelt het RIVM dan ook dat de huidige meetmethoden geen goed beeld geven van de schadelijkheid van sigaretten. De door de EU voorgeschreven ISO-methode voor het meten van TNCO-gehalten geeft “geen inzicht in de schadelijkheid voor de roker”, aldus het instituut.
In een apart artikel op de eigen website gaat het RIVM dieper in op de gebruikte meetmethode en de verschillen met wat een roker werkelijk binnen krijgt. Een tabel maakt duidelijk dat de hoeveelheid nicotine (en andere schadelijke stoffen) die een roker binnenkrijgt bij sigaretten met meer of minder ventilatiegaatjes nagenoeg gelijk blijft door veranderend rookgedrag.

Bron: RIVM
Toelichting: “De hoeveelheid nicotine bepaald door een rookmachine met de ISO methode, vergeleken met de hoeveelheid nicotine die een roker daadwerkelijk binnen krijgt (gebaseerd op Jarvis et al. 2001). De tabak bevat in alle sigaretten dezelfde hoeveelheid nicotine, maar de hoeveelheid filterventilatie beïnvloedt de waarden die de rookmachine meet. Meer filterventilatie leidt tot lagere waarden, terwijl de hoeveelheid nicotine die een roker binnen krijgt gelijk blijft. Een roker haalt dus uit een ‘lichte’ sigaret net zoveel nicotine als uit een ‘zware’ sigaret door zijn gedrag aan te passen.”

Aandacht politiek

Naar aanleiding van de persaandacht voor de ‘sjoemelsigaret’ die volgde op de aangifte door Ficq tegen de vier tabaksfabrikanten, kwam het onderwerp ook al op de politieke agenda. Zowel in de Tweede Kamer als in het Europees Parlement zijn hierover vragen gesteld.
In de Tweede Kamer stelden SP en ChristenUnie vragen over de in 2012 al geconstateerde misleiding van de metingen. In zijn antwoorden stelde staatssecretaris Van Rijn (VWS) het allemaal heel zorgelijk vond, maar weinig kon doen, omdat de meetmethode Europees is vastgesteld. Hij beloofde wel in Europa druk te gaan uitoefenen om de methode aan te passen.
Het onderwerp is inderdaad besproken in een ambtelijk overleg van lidstaten met het Directoraat-Generaal Gezondheid en Voedselveiligheid van de Europese Commissie in december 2016. Maar zoals blijkt uit antwoorden op vragen van Europarlementariërs Gerben-Jan Gerbrandy (ALDE/D66) en zijn Belgische collega Frédérique Ries (ALDE/ Mouvement Réformateur) is de commissie niet van plan aanpassingen te doen voordat de huidige Tabaksproducten-richtlijn volgens plan in 2021 wordt geëvalueerd.
Gerbrandy en Ries reageerden met hun vragen op nieuws over wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat de ventilatiegaatjes in sigarettenfilters een verhoogde kans geven op een bepaalde vorm van longkanker, het adenocarcinoom.

Databank

Voorlopig moeten rokers in Nederland het daarom hebben van de databank op de website van het RIVM waarin de door fabrikanten aangeleverde TNCO gehalten te vinden zijn van sigaretten die in 2015 op de Nederlandse markt waren. Het instituut schrijft erbij hoe die cijfers moeten worden geïnterpreteerd: “Hierin is te zien welke sigaretten lage TNCO gehalten hebben wanneer ze in de meetopstelling afgerookt worden met de ISO methode. Deze sigaretten hebben waarschijnlijk veel filterventilatie, waardoor de roker mogelijk meer schadelijke stoffen binnen krijgt dan aangegeven.”