OPINIE
Daniëlle Jansen (NSC) wordt demissionair minister van VWS en Judith Tielen (VVD) volgt Vincent Karremans (VVD) op, die demissionair minister van Economische Zaken wordt. Het nieuwe team erft een vers, maar op tabaksgebied weinig indrukwekkend preventieplan.

Door Bas van Lier

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) krijgt twee nieuwe bewindslieden die zeer goed zijn ingevoerd in het tabaksdossier. Kamerlid Daniëlle Jansen (NSC) volgt Fleur Agema (PVV) op als demissionair minister en Judith Tielen (VVD) neemt de plaats in van staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport, Vincent Karremans (VVD), die zelf demissionair minister van Economische Zaken wordt. Beide Kamerleden hadden preventie in hun portefeuille.

Tielen studeerde geneeskunde, maar werkte in de marketing tot ze in 2017 Kamerlid werd. Zij krijgt nu dus de verantwoordelijkheid over het preventiedossier en gezien haar opstelling in de voorgaande jaren in de Tweede Kamer op het vlak van rookpreventie hoeven we op dat punt niet veel van haar te verwachten. De status van het kabinet laat sowieso geen controversiële koerswijzigingen toe, maar als het over tabak ging was Tielen niet snel te porren voor ingrijpende beleidswijzigingen. Ze legde de nadruk vooral op betere handhaving van bestaande regels en wist daar vorig jaar bovendien eenmalig 2 miljoen euro extra voor vrij te krijgen. Maar voor het vervroegen van het voorbehouden van tabaksverkoop aan speciaalzaken was Tielen bijvoorbeeld niet, omdat dat van onbehoorlijk bestuur ten opzichte van ondernemers zou getuigen.

Voorvechter rookpreventie

Dat voorstel was juist gedaan door coalitiegenoot Jansen, die zich de afgelopen anderhalf jaar een voorvechter heeft betoond van een stevig rookpreventiebeleid. De voormalig universitair docent Medische wetenschappen in Groningen pleitte voor uitbreiding van rookverboden, onder andere in de auto, voor een verbod op wegwerp-vapes waar de Kamer mee instemde en Jansen schaarde zich direct achter het burgerinitiatief Nicotinee. In Harmen Krul (CDA) vond zij overigens steeds een gemotiveerde medestrijder. Als demissionair minister krijgt Jansen nu vooral verantwoordelijkheid over de organisatie van de zorg in Nederland.

Samenhangende preventiestrategie

Op de valreep voor zijn overstap presenteerde Vincent Karremans vorige week de nieuwe preventiestrategie van VWS, die als het vervolg kan worden gezien op het Nationaal Preventieakkoord uit 2018. De ambities uit dat akkoord voor roken blijven hetzelfde: in 2040 heeft 0 procent van de jongeren in de leeftijd 12 tot 25 jaar sigaretten gerookt of een e-sigaret gebruikt en rookt 0 procent van de zwangere vrouwen.

Dat betekent werk aan de winkel voor de nieuwe bewindslieden, want een staatje op pagina 14 van de ‘Samenhangende preventiestrategie’ laat zien waar we nu staan: van de 12- tot 25-jarigen heeft nu 27,4 procent sigaretten gerookt en 21,7 procent een e-sigaret gebruikt. Onder zwangere vrouwen heeft 6,3 procent gerookt. De ambitie is dat die percentages in 2028 zijn gedaald naar respectievelijk 20,1, 15,9 en 4,6 procent. En dus over 15 jaar naar nul.

Om deze doelen te bereiken wordt in de preventiestrategie de focus gelegd op jongeren en hun ouders. Het beleid gaat dan vooral over ‘bewustmaken’ en ‘ondersteunen in het maken van gezondere keuzes’. Hoe dat wordt aangepakt is beschreven voor zeven omgevingen waar mensen in verkeren, van de thuisomgeving, kinderopvang en schoolomgeving tot vrijetijdsomgeving en werkomgeving. Rookpreventie bestaat binnen die domeinen voornamelijk uit informatie bieden, zoals via het eerder al gepresenteerde Actieplan tegen vapen, en uitbreiding van rookvrije omgevingen (buitenterreinen van kinderopvang, dagattracties, kinderboerderijen en speeltuinen). Krachtiger wordt het niet. Het beleidsdocument bevat geen woord over accijnzen, toch het meest effectieve preventiemiddel dat we hebben. Ook niet over een vergunningstelsel voor nicotineverkoop of het inmiddels door 76.350 mensen ondersteunde idee van een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten. Het Verenigd Koninkrijk geeft daar nu het voorbeeld voor en het plan wordt nota bene door het kabinet onderzocht. Extra waarschuwingen op elke aparte sigaret (Australië), een verbod op nieuwe nicotineproducten, hard ingrijpen bij social media-platforms die nicotinedealers geen strobreed in de weg leggen, dat zijn allemaal instrumenten die een preventieplan de body kunnen geven om de geformuleerde doelen werkelijk te behalen.

Lobbyinvloed in het parlement

En last but not least: een helder verbod op lobbyinvloed op parlementariërs, want dat is nog altijd aan de orde. Daarvan gaf PVV-Kamerlid Patrick Crijns vorige week een fraai staaltje. Nu zijn partij niet meer gebonden is aan het coalitieakkoord diende Crijns, van wie we weten dat hij in directe verbinding staat met VSK-directeur Jan Hein Sträter, twee moties in tegen de ‘betutteling’ van de overheid. Crijns wil dat de regering geen nieuwe verboden instelt, maar inzet op bewustwording en voorlichting. En hij vroeg de regering het aanstaande verkoopverbod van tabak in tankstations (2030) en gemakszaken (2032) te herroepen en zelfs het inmiddels van kracht zijnde verbod voor supermarkten terug te draaien.

Beide moties werden door staatssecretaris Karremans met klem ontraden. Over de tweede motie zei hij: “Het is nog net geen voorstel om bij de brugklas gratis strawberrycheesecakevapes te verstrekken.” De moties werden bij de stemmingen gisteren ook verworpen (voor waren PVV, BBB, FvD en Ja21). Maar het voorstel in de eerste motie verschilt eerlijk gezegd niet veel van de Samenhangende preventiestrategie.