Wetenschappelijk onderzoek van de universiteit van Lille toont aan dat de parallelle markt van tabak nog niet de helft is van wat de tabaksindustrie beweert. Gemiddeld wordt over 18 procent van de geconsumeerde tabak in Frankrijk geen belasting betaald, vooral door legaal grensverkeer.

Door de webredactie

In 2023 lag de hoeveelheid tabak waarover in Frankrijk geen belasting werd betaald tussen de 5.267 en 10.895 ton (8.081 ton gemiddeld), wat neerkomt op tussen de 12,3 en 22,4 procent (17,7 procent gemiddeld) van de totale consumptie. De verloren belastinginkomsten komt dan uit tussen de 2,8 en 5,8 miljard euro (4,3 miljard gemiddeld). De misgelopen accijns- en btw-inkomsten zijn voornamelijk gevolg van aankopen over de grens en maar zeer beperkt van illegale (straat)handel. Dat concluderen wetenschappers van de universiteit van Lille in een onderzoek in opdracht van de Franse Douane en een interministeriële werkgroep.

De conclusies staan ver af van de alarmerende berichten over de zwarte markt die naar voren komen uit onderzoeken die door de tabaksindustrie zijn betaald. Het jaarlijkse onderzoek van KPMG in opdracht van Philip Morris International kwam in 2023 uit op 43 procent van de tabaksconsumptie in Frankrijk waarover geen belastingen zouden zijn betaald. Het is al langer duidelijk dat de KPMG-rapporten door PMI worden gemanipuleerd.

Transparante methodiek

Het verschil met deze en andere onderzoeken in opdracht van de industrie is dat de methodiek van het onderzoek van de universiteit van Lille volledig transparant is. De onderzoekers bekeken de ontwikkeling van de leveringen van tabak aan tabakswinkels – in Frankrijk gekoppeld aan vergunningen – over de periode 2016 tot 2023. Daaraan was te zien dat de geleverde volumes aan verkooppunten in departementen langs de noord- en oostgrenzen over de onderzochte periode met meer dan 45 procent daalden. In departementen die ver van de grens liggen, zoals de Vendée en Côtes-d’Armor daalden de volumes met minder dan 25 procent.

Regelmatige accijnsverhogingen

In waarde is dezelfde trend zichtbaar. In grensdepartementen zag men daarin een daling van 13 procent, terwijl in verschillende departementen die niet aan de grens liggen de waarde meer dan 27 procent steeg. De daling in de leveringen in de grensregio’s versnelde vanaf 2018 en zette zich door tot 2023. Frankrijk voert al jaren een beleid van gestage verhoging van de tabaksaccijns.

Volgens Journal du Net zijn de verkoopprijzen van tabak in tien jaar tijd met 70 procent gestegen. In 2023 was de gemiddelde prijs van een pakje met 20 sigaretten 10,65 euro. Per 1 november van dit jaar gaan de accijnzen weer omhoog, waardoor de gemiddelde prijs op 12,50 uitkomt. De verwachting is dat in 2026 de accijns verder zullen stijgen. In de omringende landen schommelen de prijzen tussen de 5,80 euro (Luxemburg) en 9,50 euro (Zwitserland).

Het hoeft dus niet te verbazen dat inwoners van de grensstreken hun tabak aan de overzijde van de grens inkopen. Dat is binnen de regels van de interne markt in Europa ook toegestaan. Toen in 2020 als gevolg van de Covid-19-pandemie de grenzen een tijd dicht waren, gingen de leveranties van tabak aan de tabakswinkels in de grensdepartementen dan ook plotseling weer omhoog.

Modelberekeningen

De onderzoekers voerden vervolgens simulaties uit, waarbij schattingen werden gemaakt van de totale leveringen als zich in heel Frankrijk dezelfde ontwikkeling zou hebben voorgedaan als in de Vendée (met de minste daling), dan wel in Moselle, het departement met de sterkste daling, dat tegen de grens met Luxemburg ligt. Was in heel Frankrijk in 2023 de volumeontwikkeling hetzelfde geweest als in de Vendée dan was 7.000 ton meer tabak geleverd. Andersom, gemeten met de cijfers uit Moselle, dan was er in heel Frankrijk 12.000 ton minder geleverd. Op basis daarvan komen de onderzoekers uit op gemiste belastinginkomsten van tussen de 1,5 en 3,9 miljard euro in 2023.

Consumptie vergeleken met leveringen

Daarnaast keken de onderzoekers ook naar de verschillen tussen de geleverde en de geconsumeerde tabak, waarvoor ze gegevens gebruikten uit een enquête onder rokers. Daaruit trekken ze de conclusie dat zich in tien grensdepartementen samen 61,1 procent van het verschil tussen geleverde en geconsumeerde tabak voordoet. Via deze benadering kwamen ze tot een schatting van 8.932 ton tabak waarover geen belasting in Frankrijk is betaald. Dat is 19,2 procent van de totaal geconsumeerde hoeveelheid tabak, wat neerkomt op 4,8 miljard euro aan gemiste belastinginkomsten. Alles bij elkaar genomen komt het onderzoek tot de conclusie zoals weergegeven aan het begin van dit stuk.

Uit de antwoorden van rokers in een enquête uit 2021 halen de onderzoekers dat 36.237 ton tabak bij tabakswinkels was gekocht, omdat 79,2 procent van de Fransen aangaf zo aan hun tabak te komen. 6.863 ton was over de grens aangeschaft, zoals 15 procent van de respondenten aangaven. Belastingvrij op bijvoorbeeld vliegvelden werd 777 ton gekocht. 0,8 procent van de rokers zei hun tabak via straathandelaren te hebben gekregen (366 ton) en 0,6 procent had tabak in een verder weg liggend buitenland gekocht (275 ton).

Accijns ontlopen gaat door alle lagen

De onderzoekers wilden ook een beeld krijgen van welke mensen belastingen op tabak vermijden. Daaruit kwam dat het voornamelijk jonge mensen zijn, alleenstaand of samenwonend zonder kinderen en stevige rokers. In de grensstreken en in een stad als Parijs wordt belasting vaker vermeden. Maar anders dan gedacht gaat het ontlopen van belasting op tabak door alle lagen van de bevolking, ongeacht inkomen of opleiding.

Een onderzoek onder 300 accijns-ontlopers ondersteunt dat beeld: 60 procent kwam uit sociaal bevoorrechte categorieën met een gemiddelde of sterke afhankelijkheid van tabak. Prijs is het belangrijkste motief, maar als andere redenen worden frequent genoemd: reizen, onhandige openingstijden van tabakswinkels, de wens om de staat niet te verrijken en solidariteit met straatdealers.

Kortom, het beeld van de mensen die over de grens of buiten het legale circuit tabak kopen is heterogener dan gedacht, maar de omvang van de niet veraccijnsde tabak in Frankrijk is een fractie van wat de tabaksindustrie steeds weer beweert.

Volgens Génération sans tabac zijn deze gegevens een essentieel instrument voor het Franse Nationaal Comité tegen roken (CNCT) om het publieke debat te objectiveren en de desinformatie tegen te gaan die telkens weer door tabaksfabrikanten wordt verspreid om het accijnsbeleid – een van de pijlers onder een effectief volksgezondheidsbeleid – te ondermijnen.