Ondanks een aangenomen motie waarin de regering is verzocht de alleenverkoop van nicotineproducten via tabaksspeciaalzaken te vervroegen naar 2028, houdt staatssecretaris Tielen vast aan het voorgenomen tijdspad. Ondernemers gaan boven volksgezondheid, concludeert Daniëlle Jansen, indiener van de motie.

Door de webredactie

De regering houdt vast aan de stapsgewijze sluiting van verkooppunten van tabaksproducten en aanverwante producten tot 2032 en legt de aangenomen motie van de (toenmalige) Kamerleden Daniëlle Jansen (NSC), Elke Slagt-Tichelman (GL-PvdA) en Harmen Krul (CDA) waarin om vervroeging werd verzocht naast zich neer. Dat blijkt uit de brief die staatssecretaris Judith Tielen (Preventie, VVD) op 20 oktober naar de Kamer stuurde. Een dag later diende NSC hierover Kamervragen in.

Tielen baseert zich op twee onderzoeken waar haar voorganger Vincent Karremans (VVD) opdracht toe had gegeven in reactie op de motie van Jansen c.s., zoals hij de Kamer in april liet weten. Het ene onderzoek van SEO Economisch Onderzoek bekeek de impact van versnelde beperking van tabaksverkooppunten op illegale handel en grensverkeer. In het andere keek de Landsadvocaat naar de juridische mogelijkheden en gevolgen.

Minder rokers door beperking tabakszaken

Het SEO-onderzoek, schrijft Tielen, laat zien dat “het vervroegen van het originele tijdspad naar 2028 weinig impact heeft op illegale handel en grensverkeer.” SEO concludeert ook dat het beperken van het aantal verkooppunten ervoor zal zorgen dat minder mensen, met name jongeren, beginnen met roken. Verder heeft de maatregel tot effect dat bestaande rokers zullen stoppen. Het percentage dat naar verwachting stopt is gelijk bij versnelde afbouw van het aantal verkooppunten en bij vasthouden aan het eerder gecommuniceerde tijdspad. De handhaving zal voordeel ondervinden van versnelling omdat dan vier jaar eerder de controle wordt beperkt tot alleen speciaalzaken.

De Landsadvocaat voorziet meer moeilijkheden bij versnelde invoering. Daarbij draait het om een eerlijke balans tussen eigendomsrecht en algemeen belang. Afwijken van het eerder gecommuniceerde tijdspad kan in de visie van de Landsadvocaat alleen wanneer dat gepaard gaat met een compensatieregeling voor de ondernemers (benzinestations en gemakszaken) die eerder dan verwacht tabak en aanverwanten de deur uit moeten doen.

Compensatie beperkt ander beleid

Op basis van beide onderzoeken komt Tielen tot de conclusie dat vervroegen van de inperking van het aantal verkooppunten volgens SEO geen grote nadelige gevolgen zal hebben en eerder zal leiden tot de verwachte effecten, maar juridisch gezien niet kan zonder compensatie voor gedupeerde ondernemers. Zo’n compensatieregeling gaat “gepaard met financiële, maar ook praktische uitdagingen vanwege de noodzakelijke beoordeling van elke individuele nadeelcompensatiezaak. Uitvoering hiervan zal beslag leggen op de capaciteit die beschikbaar is voor het uitvoeren van het Nederlandse tabaksontmoedigingsbeleid. Ander beleid gericht op roken of vapen zal hierdoor beperkt of vertraagd worden of zelfs geen doorgang kunnen vinden”, schrijft Tielen. Daarnaast vindt zij het “belangrijk dat de overheid voorspelbaar handelt”. Dus houdt zij vast aan het bestaande tijdspad.

NSC reageert met Kamervragen

In reactie op de brief en het besluit van Tielen stelden de Kamerleden Rosanne Hertzberger en Faith Bruyning van NSC direct Kamervragen aan de staatssecretaris. Daarin vragen zij waarom Tielen nu pas met een beslissing kwam terwijl het SEO-rapport en de visie van de Landsadvocaat respectievelijk al in september en juli waren afgerond. Ook willen ze weten of Tielen het gerechtvaardigd vindt om een door de Kamer aangenomen motie naast zich neer te leggen. Ze vragen of de staatssecretaris wil laten berekenen hoe de gezondheidswinst die met versnelling van de beperking wordt bereikt opweegt tegen de financiële gevolgen van een compensatieregeling. Daarbij verwijzen zij naar de eerder doorgevoerde versnelling van het verbod op de pelsdierhouderij uit het oogpunt van de volksgezondheid. Ook stellen de Kamerleden dat het voorgenomen tijdspad nog niet in een wet is vastgelegd en vragen ze de staatssecretaris in hoeverre ondernemers daar dan rechten aan zouden kunnen ontlenen. Ten slotte vragen zij Tielen hoe zij de opmerking van de Landsadvocaat, dat een versnelling van de maatregel onderbouwing vergt met nieuwe concrete ontwikkelingen, weegt in relatie tot de conclusie van het RIVM dat de doelen van het Nationaal Preventieakkoord niet worden gehaald.

‘Ondernemers gaan voor volksgezondheid’

In een reactie op LinkedIn schrijft Daniëlle Jansen, die na het vertrek van de PVV uit de coalitie minister van Volksgezondheid werd totdat ook NSC uit het kabinet stapte, dat ze de reactie van de staatssecretaris al wel had zien aankomen. Ze schrijft: “De Tweede Kamer koos met de motie Daniëlle Jansen c.s. duidelijk voor volksgezondheid boven ondernemersbelangen: versnel het verbod op tabaksverkoop buiten speciaalzaken van 2032 naar 2028. Toch wil de staatssecretaris de motie niet uitvoeren. Onder het mom van ‘betrouwbaarheid’ houdt de regering vast aan het oude tijdpad, omdat de overheid zogenaamd voorspelbaar moet handelen. Maar dat is wrang: juist door niets extra’s te doen is de overheid onbetrouwbaar, omdat de doelen uit het Preventieakkoord, waaronder een Rookvrije generatie in 2040, niet worden gehaald. Echte betrouwbaarheid betekent niet vasthouden aan afspraken met ondernemers, maar vasthouden aan afspraken over volksgezondheid.”