In mediaberichten wordt de rol van tabak in het inflatiecijfer te weinig genuanceerd. Dat tabak steeds wordt genoemd komt door Europese regels over de berekening van de inflatie. Maar de accijnsverhoging van vorig jaar heeft geen invloed meer op de prijsontwikkeling.

Door Bas van Lier

“Eten, drinken en tabak zijn weer de grote prijsstijgers”, kopte Nu.nl vorige week naar aanleiding van het voorlopige inflatiecijfer over augustus van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het statistiekbureau meldde op basis van een snelle raming een inflatie van 2,8 procent ten opzichte van augustus een jaar geleden. “Vooral de prijsontwikkeling van voedingsmiddelen, dranken en tabak veroorzaakte de inflatie. Die werden in augustus 3,7 procent duurder, na een stijging van 4,1 procent in juli”, citeerden ook Het Parool en andere kranten het statistiekbureau.

Elke maand opnieuw berichten media over de hoge inflatie, die dan vooral aan de prijzen van voeding, dranken en tabak wordt toegeschreven. Met de accijnsverhoging van vorig jaar april en alle rampberichten die met name de tabaksbranche verspreidt over tabak die in het buitenland wordt aangeschaft, kan makkelijk de indruk ontstaan dat de sigarettenprijzen de grootste inflatiedrijver zijn. Maar dat blijkt bij nadere beschouwing genuanceerd te liggen. Tabak telt in de consumentenprijsindex (CPI) voor slechts 2,3 procent mee en een jaar en 4 maanden na de laatste accijnsverhoging is de prijs van tabak nauwelijks meer van invloed. Uit gisteren gepubliceerde cijfers van het CBS blijkt dat alcoholhoudende dranken en tabak in juli en augustus samen nog maar voor 0,06 procentpunt bijdroegen aan de jaarmutatie.

Europese afspraken

Dat tabak steeds in de berichtgeving terugkeert heeft te maken met Europese afspraken. Die bepalen dat aan het begin van iedere maand bij de eerste raming van de inflatie over de voorgaande maand slechts cijfers worden gegeven van vier hoofdgroepen: Industriële goederen, Energie, Voedingsmiddelen, dranken en tabak en Diensten. Door overal dezelfde indeling te hanteren kunnen de inflatiecijfers binnen de EU worden vergeleken. In de categorie Voedingsmiddelen, dranken en tabak worden dranken met en zonder alcohol meegerekend en voor tabak alleen sigaretten, shag, sigaren en pijptabak.

“De verhoging van de tabaksaccijns was lange tijd zichtbaar in deze hoofdgroep”, legt hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS desgevraagd uit. “Inmiddels is die verhoging ruim een jaar geleden en heeft het geen impact meer op de inflatie. De verhoging was zo groot dat dit, ondanks het kleine aandeel van tabak in de CPI, in het totaalcijfer toch zichtbaar was.”

Tabaksprijs steeg ook los van accijns

De CPI wordt berekend door steeds de prijzen van de voorgaande maand te vergelijken met die van dezelfde maand een jaar eerder. Vandaar dat de prijs van de categorie tabak na de accijnsverhoging van april 2024 ruim een jaar flink hoger lag dan in het jaar ervoor. Dat is zichtbaar in een tabel van het CBS waarin de CPI van tabak apart wordt weergegeven. Daarin wordt ook de jaarmutatie van de CPI exclusief het effect van veranderingen in de tarieven van productgebonden belastingen, zoals BTW en accijns op alcohol en tabak, weergegeven, de zogenoemde ‘CPI afgeleid’. Interessant, want daaraan is te zien dat de tabaksprijzen in de drie maanden na de accijnsverhoging los van die belastingverhoging met 4,5 tot 5 procent waren gestegen. De prijsstijging van tabak was dus niet alleen aan hogere accijnzen te wijten.

Inflatiecijfers zijn gemiddelden

Moeten tabaksprijzen wel in de CPI worden meegenomen, vroegen we ons eerder dit jaar af. Het is immers een product dat maar door een minderheid wordt gebruikt en de accijnzen zijn vooral een ontmoedigingsmaatregel. Mulligen beantwoordt die vraag nu met: “In de CPI nemen we alle goederen en diensten mee waar mensen geld aan besteden, dus ook tabaksartikelen. De bestedingsaandelen zijn gemiddelden voor de hele bevolking. Mensen die roken geven naar verwachting per persoon meer uit aan het aandeel van tabak in de inflatie, mensen die niet roken uiteraard niets. Beide groepen zullen het afgelopen jaar dus een verschillende inflatie hebben ondervonden.”

Kortom, de rol van tabak in het inflatiecijfer ligt genuanceerd en er zijn ook media die dat inzien. De NOS benoemde vorige week dat tabak, met inmiddels een prijs die weinig meer verschilt van die van dezelfde periode vorig jaar, zelfs een dempende werking heeft op het inflatiecijfer van de boodschappen. En BNR leerde van Mulligen dat vooral de hogere prijzen van vlees de afgelopen maanden de CPI in de categorie Voedingsmiddelen, dranken en tabak heeft opgedreven.

Nieuwe samenwerking met tabaksretail

Overigens bracht het CBS vorige maand met een jubelend nieuwsbericht een nieuwe samenwerking met de tabaksretailbranche naar buiten. Met brancheorganisatie NSO Retail en de ketens Audax Retail, Coöperatie Primera en Convenience Concept werd overeengekomen dat de sector voortaan automatisch kassagegevens over de tabaksverkopen doorgeeft, om zo de actuele tabaksprijzen vast te stellen. Voorheen werden die prijzen verkregen van supermarkten, die echter sinds medio 2024 geen tabak meer mogen verkopen. Om dat op te vangen zette het CBS enquêtes uit onder tabakswinkeliers. Door de overeenkomst krijgt het CBS voortaan automatisch gegevens van zo’n 1.100 winkels.

Omdat hierbij alleen statistische gegevens worden uitgewisseld is er geen sprake van inbreuk op artikel 5.3 van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging, dat beleidsontwikkeling moet vrijwaren van invloed van de tabaksindustrie. Maar het uitgebreide bericht en de vrolijke foto met de deelnemers aan de overeenkomst dragen wel bij aan normalisering van een branche die een tegelijk sterk verslavend en ziekmakend product aan de man brengt. Dat had wel een tandje minder gekund.