Flinke accijnsverhogingen moesten de prijs van shag in de buurt van sigaretten brengen, maar gemiddeld is een shagje nog altijd 20 eurocent goedkoper dan een sigaret. Onderzoekers van het Trimbos-instituut vonden bij tabakswinkels meer opmerkelijke zaken.

Door de webredactie

Shag is ondanks flinke accijnsverhogingen in 2023 en 2024 nog altijd goedkoper dan sigaretten. Cigarillo’s zijn ook goedkoper en verkrijgbaar in pakjes van 5 stuks die 2,25 euro kosten. Verkooppunten van tabak bieden steeds vaker ook verhitte tabak aan, al is de vraag daarnaar nog niet groot. 78 procent van de verkooppunten heeft smaakaccessoires in het assortiment waarmee smaakverboden worden omzeild.

Dat zijn de belangrijkste conclusies van het periodiek onderzoek naar het aanbod in verkooppunten in 2023 en 2024 door het Trimbos-instituut, gepubliceerd in een nieuwe factsheet. Het onderzoek werd voor het eerst in 2022 uitgevoerd. De nieuwe rapportage gaat over de vervolgonderzoeken. Daarvoor hebben medewerkers van het Trimbos enquêtes gehouden bij 69 (2023) en 73 (2024) verkooppunten.

Hogere omzet, meer keuze

In 2024 gaven veel winkeliers van tankstations, gemakszaken en tabaksspeciaalzaken aan dat ze veel meer tabak verkochten, wat verklaarbaar is doordat supermarkten vanaf 1 juli van dat jaar geen tabak meer mochten verkopen. Alleen in grensregio’s merkten verkopers dat klanten over de grens op zoek gaan naar goedkopere tabak.

Winkeliers gaven ook aan dat ze hun assortiment hadden uitgebreid na de verkoopban voor supermarkten. In 2024 was in 93 procent van de winkels verhitte tabak in het assortiment opgenomen, tegen 65 procent in 2023. De onderzoekers kwamen in 2024 een aantal keren in tabakszaken een vertegenwoordiger van de tabaksindustrie tegen. Een medewerker van een tabaksspeciaalzaak vertelde dat daar soms een medewerker van een tabaksfabrikant meewerkt om klanten te adviseren over verhitte tabak. En er was een tabaksspeciaalzaak waar de inrichting aangepast zou worden met hulp van de fabrikant.

Dat zijn allemaal bevindingen die stroken met eerdere berichten dat Philip Morris International (PMI) ondernemers steunt bij het openen, inrichten en bemannen van nieuwe tabakszaken. In Nederland is verhitte tabak nog niet erg populair, zo lijkt op te maken uit de meest recente Gezondheidsenquête, waarin 0,6 procent van de Nederlandse volwassenen aangaf wel eens verhitte tabak te gebruiken. Promotie via verkooppunten is de manier waarop PMI daar verandering in hoopt te brengen. British American Tobacco lijkt daarop te willen meeliften, de onderzoekers kwamen in 2024 voor het eerst ook verhitte-tabaksproducten van deze fabrikant tegen in winkels.

Cigarillo’s in ‘sigarettenpakjes’

Sigaretten zijn nog steeds het meest verkocht, met Marlboro als populairste merk. De prijs daarvan is in twee jaar gestegen van 8 naar 12,50 euro. De goedkoopste sigaretten die de onderzoekers tegenkwamen kostten 10,50 voor 20 stuks. Shagrokers zijn in de afgelopen twee jaar aanzienlijk meer gaan betalen voor hun rookwaar. De accijns op shag is in twee jaar in totaal met 10,94 euro per 50 gram opgetrokken, terwijl de belasting op sigaretten in deze periode met 3,57 euro per 20 sigaretten steeg. Met de verhoging wilde de regering de prijs van shag meer in overeenstemming brengen met die van sigaretten. Maar, zo laat de factsheet zien, het prijsverschil is nog altijd groot. Een sigaret kost gemiddeld 0,53 euro, een sjekkie van 0,7 gram komt op 0,33 euro uit.

Ook cigarillo’s, eigenlijk als sigaartjes vermomde sigaretten, vallen goedkoper uit: gemiddeld 0,35 euro per stuk. Volgens winkeliers zijn de cigarillo’s vooral in trek bij mensen van alle leeftijden die weinig te besteden hebben. Jongeren kopen vooral cigarillo’s in pakjes die op sigarettenpakjes lijken. Een pakje met 17 stuks kost dan 3,80 euro, 0,22 euro per cigarillo. Sommige winkeliers vertelden dat er sinds de laatste accijnsverhogingen steeds meer varianten van deze tabakssoort op de markt komen.

Smaakfilter past ook op vape

Nog een opvallend gegeven is dat in 78 procent van de onderzochte verkooppunten smaakaccessoires werden aangetroffen die bedoeld zijn om toch smaken toe te voegen aan producten die volgens de wet geen smaaktoevoegingen mogen bevatten. Sigaretten en shag mogen volgens Europese regels sinds 2017 geen smaak bevatten en sinds 2020 ook geen mentholsmaak. In Nederland mogen e-sigaretten sinds 1 januari 2024 geen smaken meer hebben.

De accessoires, zoals kaartjes die aan pakjes sigaretten en shag kunnen worden toegevoegd, filters met smaakjes, smaakballetjes en -druppels, zijn nog niet verboden voor sigaretten en shag, maar wel voor e-sigaretten. Toch vertelden enkele medewerkers van verkooppunten dat bepaalde smaakaccessoires uit het assortiment waren gehaald omdat die niet meer verkocht mochten worden. In twee zaken troffen de onderzoekers filters met een smaakje voor tabaksproducten aan die ook passen op een specifieke wegwerp-e-sigaret zonder smaak. Zo wordt het smaakverbod voor e-sigaretten dus handig omzeild met een product dat vooralsnog legaal in de winkel mag liggen.

Nieuw: cafeïnezakjes

Nicotinezakjes werden niet aangetroffen in de winkels, maar bij een klein aantal verkooppunten werden wel vergelijkbare zakjes gevonden met in plaats van nicotine cafeïne als opwekkende stof. Sinds halverwege dit jaar worden zulke cafeïnezakjes ook elders in Europa aangetroffen, zo meldt Génération sans Tabac. Deze nieuwe zakjes, worden aangeboden in vergelijkbare doosjes als de in Nederland sinds begin dit jaar verboden nicotinezakjes en lijken bedoeld om consumenten aan de vorm en het gebruik van zulke zakjes te laten wennen. De medewerker van de winkel waar dit werd verkocht zei er evenwel bij dat het product niet verkoopt.

Het onderzoek bij 73 verkooppunten is weliswaar niet representatief voor alle tabaksverkooppunten van Nederland, maar het geeft niettemin een indruk van ontwikkelingen in de tabakssector die door beleidsmakers met argusogen bekeken moeten worden.