Het algemene publiek is al veel verder in het denken over stapsgewijs ingevoerde tabaksverboden dan de meeste beleidsmakers. Dat bleek tijdens de eerste Global Tobacco Endgame Summit eind juni in Dublin. De tijd is rijp om de verkoop van tabaksproducten uit te bannen.

Door de webredactie

Er bestaat al veel publieke steun voor het uitfaseren van de commerciële verkoop van tabaksproducten en het is nu zaak de politieke wil te vergroten om dat tabakseindspel te realiseren. Dat was een van de belangrijkste conclusies van de allereerste Global Tobacco Endgame Summit die Action on Smoking and Health (ASH) USA eind juni organiseerde in Dublin, aan de vooravond van de World Conference on Tobacco Control in diezelfde stad.

Een tabakseindspel is een aanpak die ervoor moet zorgen dat de verkoop van tabaks- (en/of nicotine-)producten geleidelijk wordt geëlimineerd. Dit kan worden gedaan door een combinatie van verschillende beleidsmaatregelen en strategieën die allemaal gezamelijk tot een ‘tabakseindspel’ kunnen leiden. Bijvoorbeeld door een leeftijdsgebonden verbod op de verkoop van tabaksproducten in te voeren, zoals nu in het Verenigd Koninkrijk in voorbereiding is. In dat wetsvoorstel mag aan iedereen geboren vanaf 2009 geen tabak meer worden verkocht.

Ontmoediging houdt industrie niet tegen

Te lang, zeiden verschillende sprekers, is de focus op tabaksontmoediging gelegd, dus op maatregelen die het gebruik van sigaretten en andere nicotineproducten zouden moeten verminderen. Maar keer op keer is gebleken hoe de tabaksindustrie daaromheen weet te bewegen met nieuwe producten en nieuwe marketingstrategieën. “We zijn niet duidelijk genoeg geweest in onze gedeelde visie. We hebben niet genoeg voorspeld waar de industrie naartoe gaat”, stelde Anna Gilmore van de Universiteit van Bath tijdens een van de panelsessies. Volgens haar gedraagt de tabaksmarkt zich als een ballon: “Als we de winsten op één plek onder druk zetten, verschuift de industrie gewoon naar een ander product.”

Publiek wil meer dan beleidsmakers denken

Een opvallende conclusie van de summit was dat het algemene publiek vaak al veel verder is dan beleidsmakers beseffen. Ongeveer zeven op de tien jongeren zou voor een generatiegebonden verkoopverbod van tabak zijn, bleek eerder uit onderzoek van de European Respiratory Society (ERS).

In lage- en middeninkomenslanden vragen mensen regelmatig waarom alle tabaksproducten niet gewoon verboden worden, vertelden sprekers. Het probleem is dat de tabaksindustrie vaak veel te onzichtbaar blijft en mensen de link tussen het product en hoe de producent profiteert van de verslaving, niet altijd kunnen zien.

Deze publieke steun biedt kansen, maar de beweging van tabaksbestrijders mist regelmatig belangrijke momenten. Experts wezen op gemiste kansen bij internationale verdragen en conferenties over obesitas, klimaat en milieu, waar tabakscontrole ook relevant zou zijn geweest. Tom Novotny van San Diego State University benadrukte de kracht van milieupartners zoals Surfriders, die zich inzetten voor schone, gezonde oceanen: “Ze zijn mogelijk effectiever, maar bovenal zijn het partners.” Weggegooide peuken vormen wereldwijd een gigantisch milieuprobleem en wegwerp-vapes veroorzaken ook steeds meer problemen, in het milieu, maar ook in de afvalverwerking – er zijn gevallen bekend waarbij vuilniswagens explodeerden door de lithiumbatterijen in weggegooide vapes.

COP11 als cruciaal moment

Een belangrijk aandachtspunt voor de komende maanden is de Conference of the Parties (COP11) van het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) in november. Daar zal een rapport worden gepresenteerd door de expertgroep ‘Forward Looking Measures’, gebaseerd op artikel 2.1 van het FCTC.

Dat artikel stelt dat het FCTC als een minimum moet worden gezien en niet als maximum voor tabaksbeleid. Het belang daarvan werd door meerdere aanwezigen benadrukt. Het rapport van de expertgroep moet breed worden gedragen en er zijn voortrekkers – zowel landen als in het maatschappelijk middenveld – nodig om ervoor te zorgen dat lidstaten daadwerkelijk verdergaande maatregelen nemen.

Alleen tabak of alle nicotine?

Een terugkerende discussie ging over de vraag of de focus moet liggen op traditionele sigaretten of op de hele nicotinemarkt. Sprekers waarschuwden dat als de beweging zich te veel richt op sigaretten, de industrie volledig kan verschuiven naar vapes en andere nicotineproducten. Tegelijkertijd meenden anderen dat de meest dodelijke producten prioriteit moeten krijgen. Er werd betoogd dat individuele benaderingen en ‘voorlichting’ niet de primaire route zouden moeten zijn: “De krachtigste manier om te stoppen is wanneer de producten niet beschikbaar zijn.”

Eindspel vergt goed verhaal

Megan Manning van ASH en Eline Goethals van de School for Moral Ambition gaven tijdens de summit een gezamelijke presentatie over de narratieven rond het tabakseindspel. Goethals zal begin juli een rapport publiceren over de communicatiestrategieën die het meeste effect kunnen sorteren om draagvlak en politieke steun te krijgen voor een eindspel tabak.

De bevindingen van de summit komen op een moment dat Nederland onderzoek doet naar een generatiegebonden tabaksverbod naar aanleiding van het burgerinitiatief Nicotinee. Het ERS-rapport, geschreven door jurist Steven Baylis die ook op de Endgame Summit aanwezig was, toont aan dat EU-lidstaten juridisch de ruimte hebben om dergelijke maatregelen nationaal in te voeren zonder dat de EU dat kan tegenhouden.

Uitdagingen in stophulp

De laatste panelsessie richtte zich op de ethische verplichting om stophulp te bieden, vooral wanneer eindspelwetten de beschikbaarheid van tabaksproducten geleidelijk beperken. Experts benadrukten dat stoppogingen gestimuleerd moeten worden door sociale normen te veranderen en meer rookvrije gebieden te creëren.

Een opvallend punt rond de inconsistentie in overheidssteun: mensen met ander soort verslavingen krijgen langdurige, gesubsidieerde behandeling, terwijl rokers vaak alleen maar twaalf weken nicotinepleisters krijgen. Deze ongelijkheid kan het gevoel van marginalisering bij zware rokers versterken.

De summit eindigde met de oproep voor betere coördinatie tussen verschillende stakeholders – van jeugdwerkers tot artsen – om het tabakseindspel werkelijkheid te maken. De boodschap was duidelijk: de tijd voor stapsgewijze veranderingen is voorbij, er zijn nu diepgaande hervormingen nodig om de tabaksepidemie definitief te beëindigen. Het publiek is er klaar voor, het is tijd dat het maatschappelijk middenveld en financiers de benodigde middelen inzetten om een tabaksvrije toekomst te bereiken waarin niemand hoeft te sterven door tabak.