Twee ex-fellows van de School for Moral Ambition hebben een fonds opgericht voor de financiering van rechtszaken tegen de tabaksindustrie. De wetten zijn er al, stellen zij, maar de handhaving moet bij de rechter worden afgedwongen. ‘De kosten van gezondheidsschade moeten terug naar de veroorzakers ervan.’

Door de webredactie

De wetten om ziekmakende en dodelijke industrieën zoals de tabaksindustrie te stoppen zijn er allang, ze hoeven alleen maar te worden afgedwongen bij de rechter. Dat stellen twee ex-fellows van de School for Moral Ambition (SMA), Amina Ahmad en Steven Baylis. Samen richtten zij een fonds op voor de financiering van rechtszaken tegen bedrijven die de gezondheid schade toebrengen, Shift genaamd. “Ons doel is eenvoudig: bestaande wetgeving handhaven, bedrijven ter verantwoording roepen en voorkomen dat schadeveroorzakende industrieën floreren”, schrijven de oprichters op de website van SMA.

Overheden geven miljarden uit aan gezondheidszorg ten gevolge van producten die de gezondheid schade toebrengen: tabak, alcohol, ultra-bewerkt voedsel en fossiele brandstoffen. En de industrieën die hiervan bestaan blijven groeien: “ze privatiseren winsten, terwijl ze de kosten socialiseren”, schrijven Ahmad en Baylis.

Recht dwingt tot verantwoording

Volksgezondheidsvoorvechters zetten veelal in op beleidsverandering, maar dat zijn langzame en beïnvloedbare processen. De tabaksindustrie heeft alle andere sectoren daarin het voorbeeld gegeven met misleidende reclame, het financieren van frontgroepen, twijfel zaaien over wetenschappelijk bewijs, lobbyen bij beleidsmakers en beleid aanvechten via de rechter.

“Beleid kan terugdringen”, schrijven de Shift-oprichters over tabaksontmoedigingsbeleid. “Maar rechtszaken dwingen tot verantwoording. Die schuiven de kosten van schade terug naar degenen die het willens en wetens veroorzaken.”

FCTC-verdrag is leidraad

Omdat het ‘Tobacco Playbook’, zoals de manipulatieve tactieken van de tabaksindustrie vaak worden samengevat, het voorbeeld is voor andere industrieën, richten Ahmad en Baylis hun pijlen als eerste op deze sector. Tabak is met 7 miljoen voortijdige doden het dodelijkste consumentenproduct op aarde. Het is ook de meest gereguleerde sector, dankzij het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie, het enige gezondheidsverdrag ter wereld.

Dat verdrag biedt de unieke kans om via het handhaven van bestaande wetten tegen de tabaksindustrie ook bij andere industrieën een vergelijkbare verantwoordelijkheid af te dwingen. Er zijn volgens Ahmad en Baylis genoeg voorbeelden van maatschappelijke verandering die is afgedwongen door bedrijven en bedrijfstakken via de rechter ter verantwoording te roepen.

Financiering en advies

Shift biedt financiering voor civiele en administratieve zaken waar op een andere manier geen geld voor is te vinden. De focus ligt daarbij om te beginnen op Europese zaken, laat Baylis aan TabakNee weten, “maar dat sluit geen zaken uit die van toepassing zijn of hun oorsprong vinden buiten Europa, bijvoorbeeld als het gaat om schendingen van mensenrechten in de toeleveringsketen.” Ahmad, met een brede achtergrond in de financiële wereld en sociale investeringen, en jurist Baylis geven daarbij juridisch advies en helpen bij het opbouwen van coalities met belangengroepen en academici en bij het opzetten van communicatiestrategieën.

En dat is nodig, zeggen de twee, want alleen tabak kost de wereld al 1 biljoen dollar per jaar aan gezondheidszorg en verloren productiviteit. En dan zijn de kosten van obesitas, alcohol-gerelateerde ziekten en de schade van luchtvervuiling door fossiele brandstoffen nog niet meegerekend.

‘Geen blanco cheques meer’

“Overheden kunnen het zich niet veroorloven om blanco cheques uit te blijven schrijven voor schade die voorkomen kan worden. Rechtszaken veranderen het evenwicht. Die zeggen: als je winst haalt uit het schaden van gezondheid, dan moet je daarvoor betalen”, stellen Baylis en Ahmad. “Wij zijn ervan overtuigd dat een goede gezondheid een mensenrecht is en dat het recht een van onze sterkste instrumenten kan zijn om die te beschermen. Maar rechtszaken vergen middelen, doorzettingsvermogen en de moed om op te staan tegen de rijkste bedrijven ter wereld.”

Ahmad en Baylis beseffen dat industrieën forse tegenstand zullen bieden. Maar ze zien een toekomst voor zich “waar het niet langer winstgevend zal zijn om mensen ziek te maken. Waar bedrijven aan dezelfde standaard worden gehouden als burgers: gehoorzaam de wet, of zie de gevolgen onder ogen. Waar het volksgezondheidsbeleid niet wordt ondermijnd maar wordt gehandhaafd, desnoods via de rechter.”