Het Nationaal Preventieakkoord zorgt voor minder rokers, maar niet snel genoeg. Dat blijkt uit een voortgangsevaluatie door het RIVM. Wanda de Kanter en de Gezondheidsfondsen roepen op tot nieuwe maatregelen. 

Door de webredactie

In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken om in 2040 een rookvrije generatie te realiseren, waarbij kinderen en zwangere vrouwen helemaal niet meer roken en van de Nederlanders van 18 jaar en ouder nog maximaal 5 procent rookt. Volgens een tussentijdse evaluatie van de voortgang van het akkoord door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gaat dat met het huidige beleid niet lukken. “Extra maatregelen zijn nodig om de ambities te bereiken”, schrijft het instituut.

In het akkoord zijn verschillende beleidsmaatregelen afgesproken om roken te ontmoedigen, zoals accijnsverhogingen, neutrale verpakkingen, vermindering van de verkooppunten van tabak, informatiecampagnes en rookvrije omgevingen. Het RIVM heeft de impact van de maatregelen op de Nederlandse bevolking berekend van 2019 t/m 2040.

Drie scenario’s doorgerekend

Het instituut rekende drie toekomstscenario’s door: een toekomst zonder Preventieakkoord, een realistische uitkomst van de beleidsmaatregelen van het akkoord en een optimistische uitkomst. Conclusie: het aantal volwassen en jonge rokers daalt sterker sinds het akkoord in 2018 is ondertekend, maar de uiteindelijke doelen halen we niet. Zelfs de optimistische berekening komt met ongeveer 10 procent niet in de buurt van de ambitie van minder dan 5 procent volwassen rokers in 2040. Het aandeel rokende kinderen daalt met een optimistische berekening tot ongeveer 4 procent in 2040, terwijl die 0 procent zou moeten zijn. Het aantal rokende zwangere vrouwen daalt daarbij nauwelijks. In de evaluatie is bovendien niet gekeken naar vapen, omdat over e-sigaretten geen afspraken zijn gemaakt in het Preventieakkoord.

‘Doelen moeten wettelijk vastgesteld’

Longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, benadrukt op LinkedIn dat de overheid actie moet ondernemen. Ze pleit voor een nieuw akkoord met wettelijk vastgestelde doelen, inclusief een wet Rookvrije Generatie (zie ook het burgerinitiatief Nicotinee). Verder moet er een langetermijnplan komen voor accijnsverhoging. Daarover geeft het Trimbos-instituut in een recent rapport hetzelfde advies. Bij voorkeur wordt de accijns jaarlijks verhoogd, aldus Trimbos.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet volgens De Kanter beter handhaven op de leeftijdsgrens voor de aankoop van tabak, het online verkoopverbod en het smaakjesverbod voor e-sigaretten. Een lobbyregister moet zorgen voor meer transparantie om inmenging van de tabaksindustrie te voorkomen. Vanwege een toename van nieuwe tabaksverkooppunten is er met spoed ook een vergunningstelsel nodig voor de verkoop van tabak. Ook zijn er effectieve voorlichtingscampagnes nodig, dat wil zeggen emotionele en confronterende campagnes. Deze maatregelen moeten met de invoering van een bestemmingsheffing door de tabaksindustrie zelf bekostigd worden, aldus De Kanter.

Groot draagvlak voor extra maatregelen

De Hartstichting, KWF en Longfonds, samenwerkend in de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, roepen ook op tot meer maatregelen. Ze willen een jaarlijkse prijsstijging van 10 procent boven op inflatie voor tabak en een beperkt aantal speciaalzaken voor de verkoop ervan. Daarnaast moeten voor e-sigaretten dezelfde regels gaan gelden als voor tabakssigaretten. Nederlanders steunen deze maatregelen volgens een flitspeiling, waarin 7 op de 10 voorstander is van verkoop in speciaalzaken en vindt dat een pakje sigaretten gemiddeld 30 euro zou moeten kosten.

Directeur van de Hartstichting en bestuurder van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij Hans Snijder: “Het moet toch voor iedereen een no-brainer zijn dat we sneller stappen moeten nemen om het vapen en roken terug te dringen, en niet meer accepteren dat er jaarlijks 20.000 mensen overlijden aan de gevolgen van (mee)roken.”

Andere doelen ook niet behaald

Naast roken worden ook doelen voor overgewicht en alcoholgebruik zonder extra beleid niet behaald. Ondanks een afvlakkende stijging in overgewicht blijkt dat het akkoord de ambitie van 38 procent vermindering niet gaat halen. Diabetes type 2, gerelateerd aan overgewicht, toont nauwelijks verbetering. Ook het aantal volwassenen met problematisch alcoholgebruik daalt nauwelijks en komt in 2040 op 8 procent in plaats van het doel van 5 procent. De impact van het Nationaal Preventieakkoord is nog onvoldoende, concludeert het RIVM dus. Daarmee bevestigt het instituut de stelling die Wanda de Kanter in de zomer van 2022 al betrok: “Het Preventieakkoord is mislukt”, zei ze toen tegen EenVandaag.