Het aantal mensen dat in Nederland rookt, ligt nog ver boven het doel dat in het Nationaal Preventieakkoord is gesteld, zo meldt het CBS. Als er niet wordt ingegrepen zal het aantal rokers in 2040 niet onder de 5 procent zijn gedaald.

Door de webredactie

Tussen 2018 en 2021 is het aantal rokers, net als het aantal mensen dat alcohol gebruikt en mensen met obesitas nauwelijks gedaald. Dat meldt het CBS op basis van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021, die het CBS in samenwerking met het RIVM, het Trimbos-instituut en Pharos heeft gemaakt.

Eind 2018 heeft toenmalig staatssecretaris Blokhuis het Nationaal Preventieakkoord gepresenteerd, waarin allerlei maatregelen zijn opgenomen om een rookvrije generatie te bereiken, wat in praktijk betekent dat het aantal rokers in 2040 onder de 5 procent ligt. Denk aan accijnsverhogingen, voorlichtingscampagnes, rookstophulp, een displayban, het terugdringen van het aantal verkooppunten en de invoering van merkloze standaardverpakkingen (plain packaging).

Desondanks is het aantal rokers maar heel traag gedaald. Volgens het CBS rookt 21 procent van de volwassenen wel eens (het Trimbos-instituut hield het specifieker op 20,6 procent).

Verschillen tussen welvaartsniveaus

Opvallend is dat er volgens het CBS grote verschillen zitten tussen welvaartsniveaus. Onder mensen met een laag welvaartsniveau wordt veel meer gerookt (31 procent) dan onder mensen met een hoog welvaartsniveau (14 procent). Hetzelfde geldt voor onderwijsniveau: 24 procent onder laagopgeleiden tegenover 15 procent onder hoger opgeleiden.

De gemiddelden geven nog een vertekend beeld, want in de leeftijdsgroep 24-44 jaar rookt 57 procent van de laagopgeleide mannen en 36 procent van de vrouwen (cijfers 2020). Het gemiddelde is lager omdat in oudere leeftijdsgroepen de percentages snel afnemen, veel rokers zijn dan al gestorven.

Dat er een groot verschil tussen het aantal rokers op welvaartsniveau zit, is al langer bekend. In 2021 pleitte de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving voor nieuw beleid om de gezondheidsverschillen in de maatschappij op te heffen. Volgens voormalig huisarts Henk Bonarius zijn structurele accijnsverhogingen op tabaksproducten daar het beste instrument voor.

Geleidelijke invoering is minder effectief

De overheid koos in het Nationaal Preventieakkoord voor een geleidelijke ophoging van de tabaksaccijnzen. Een nadeel van die geleidelijkheid is dat de consument niet ineens schrikt van een veel duurder product, maar er langzaam aan went, waardoor het minder effectief is.

Dat zou ook voor de invoering van de andere maatregelen in het akkoord gezegd kunnen worden. Per 1 januari 2022 is er pas een verbod op sigarettenautomaten in de horeca van kracht geworden. En volgens de website van de rijksoverheid volgt in 2023 een verbod op de online verkoop van tabak. Een jaar later zal de tabaksverkoop bij supermarkten verboden worden. Pas in 2030 wordt de tabaksverkoop verder afgebouwd, eerst bij tankstations en vervolgens bij tabaks- en gemakswinkels. Maatregelen die dus pas later een effect zullen hebben en mogelijk ook minder effectief zullen zijn, omdat ze niet allemaal tegelijk in 2018 zijn ingegaan.

Gemiste kansen

Deze kritiek was er al vlak na de totstandkoming van het Preventieakkoord. Op deze website noemde Rob Giebels het in juni 2019 ‘een festival van gemiste kansen’: “Wat ontbreekt in het Preventieakkoord is een gevoel van urgentie voor maatregelen die bewezen effectief zijn om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken én die de overheid zelf in de hand heeft.” Giebels merkte ook op dat het kabinet maar bescheiden middelen inzet voor gezondheidspreventie – “Voor zover dat duidelijk is ruim 10 miljoen euro in 2019, 2020 en 2021, voor de onderdelen roken, alcohol en obesitas samen” – helemaal in vergelijking tot de bedragen die er in het buitenland aan worden besteed.

VVD zwakte akkoord af

Een jaar later bleek uit onderzoek van The Investigative Desk voor Follow the Money dat de tabaksvriend en regeringspartij VVD veel strenge antirookmaatregelen had afgezwakt. Frits van Dam pleitte er daarna op deze website voor om het akkoord daarom open te breken. Dat is echter niet gebeurd.

De cijfers van het CBS zijn een nieuwe reden om het Nationaal Preventieakkoord onder de loep te nemen en extra antirookmaatregelen te nemen en die versneld in te voeren. Rookpreventie Jeugd pleit voor forse accijnsverhogingen, een vergunningstelsel voor tabaksspeciaalzaken waarmee het aantal verkooppunten kan worden gereguleerd en het vastleggen van de rookvrije generatie in een wet met duidelijk afdwingbare tussentijdse doelstellingen. Zo’n wet moet vanaf 2035 elk jaar de leeftijdsgrens voor aankoop van tabak met een jaar verhogen, zodat kinderen die in 2017 zijn geboren nooit meer tabak kunnen kopen.