OPINIE
Tabak moet fors duurder worden opdat de doelen van het Nationaal Preventieakkoord worden behaald. Dat blijkt uit recent onderzoek onder rokers door de Universiteit Maastricht. Om 10 procent van de rokers van de sigaret te krijgen, moet een pakje sigaretten minstens 12 euro kosten.

Door de webredactie

Een rookvrije generatie in 2040, dat is de ambitie van het Nationaal Preventieakkoord. Concreet betekent dit dat er geen enkel kind en minder dan 5 procent van de volwassenen (18 jaar en ouder) rookt. Om dat te bereiken moet tabak onbetaalbaar worden, want uit allerlei internationaal onderzoek blijkt dat accijnsverhoging een van de effectiefste maatregelen tegen roken is.

Hoe duurder de sigaretten, hoe kleiner de kans dat kinderen gaan roken. Maar hoeveel moet een pakje sigaretten kosten om mensen die al roken ertoe te bewegen hun laatste sigaret uit te drukken? De Universiteit Maastricht (UM) heeft hier onlangs onderzoek naar gedaan en haar bevindingen gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nicotine & Tobacco Research.

Verslavend en betaalbaar

Voor deze studie vroegen de onderzoekers aan bijna 1.500 dagelijkse rokers uit Nederland naar de hoeveelheid sigaretten of shagjes die zij binnen één dag zouden kopen en oproken bij acht verschillende prijzen (tussen de 0 en 6 euro per sigaret, en tussen de 0 en 4 euro per gram shag). Nederlandse rokers hebben, zo blijkt, veel geld over voor hun peuk. De helft van hen zegt pas te stoppen als een sigarettenpakje 60 euro kost; een opmerkelijk gegeven dat de landelijke pers haalde. Eenderde vindt het zelfs geen probleem om de hoogste prijs te betalen. Volgens de onderzoekers geeft dit niet alleen aan hoe verslavend sigaretten zijn, maar vooral ook hoe betaalbaar.

De voorspellende waarde is klein

Bij dit onderzoek zijn enkele kanttekeningen te plaatsen. Om te beginnen zegt wat mensen beweren of invullen bij enquêtes bar weinig over wat ze uiteindelijk (zullen) doen. Het is maar de vraag of de helft van de onderzochte rokers daadwerkelijk bereid is als het erop aankomt 59 euro voor een pakje sigaretten neer te leggen. Dat dit vraagteken terecht is, blijkt uit het onderzoek van het RIVM ‘Prijsgevoeligheid van rokers’. Rokers hebben desgevraagd anders gehandeld na de accijnsverhoging in 2020 – sigaretten werden toen 1 euro duurder – dan verwacht (hoewel de coronapandemie invloed kan hebben gehad).

“Uit een vergelijking tussen de voornemens tot gedragsverandering voor aanvang van de accijnsverhoging en het werkelijk gerapporteerde gedrag na de accijnsverhoging blijkt dat maar een klein deel van de respondenten de voornemens ook echt heeft waargemaakt”, aldus het RIVM-rapport. “Tegelijkertijd zijn mensen die niet dachten hun rookgedrag aan te passen bij een prijsverhoging wel gestopt of hebben anderszins hun rookgedrag aangepast. De voorspellende waarde van voorgenomen gedragsveranderingen is dus klein: rokers die verwachtten te stoppen met roken, over te stappen op een goedkoper product of vaker in het buitenland te gaan kopen hebben dit niet vaker gedaan dan rokers die verwachtten dit niet te doen. Een uitzondering hierop vormt het voornemen om minder te gaan roken; dit heeft een groter deel van de respondenten die dit voornemen hadden na 1 april ook daadwerkelijk gedaan. De accijnsverhoging blijkt voor weinig respondenten de aanleiding te zijn geweest om vaker in het buitenland te gaan kopen.”

Bovendien wordt het grootste effect van accijnsverhogingen bereikt wanneer kinderen niet beginnen met roken, waarmee een hele generatie verslaafden kan worden voorkomen; uiteindelijk is dat het doel, maar daarover wordt in het Maastrichtse onderzoek jammer genoeg met geen woord gerept.

Minstens 12 euro per pakje

Toch is het onderzoek interessant. De onderzoekers hebben namelijk uitgerekend dat een pakje sigaretten minstens 12 euro moet kosten, om 10 procent van de rokers ertoe te bewegen hun laatste sigaret uit te drukken. Deze prijs staat in schril contrast met de huidige stand in accijnzenland: een pakje van 20 sigaretten kost in Nederland gemiddeld 8,20 euro (36 cent per sigaret), bijna twee keer zo goedkoop als in het Verenigd Koninkrijk. Australië is wereldwijd koploper; een pakje van 20 sigaretten kost daar gemiddeld 25 euro.

Prijsgevoeliger

Verder blijkt uit het Maastrichtse onderzoek dat vooral rokers met “een lage mate van nicotineverslaving” en een lager inkomen prijsgevoelig zijn, net als jonge mensen. “Jongeren zijn vaak nog minder verslaafd, en kunnen daardoor ook gevoeliger zijn voor prijsveranderingen”, zegt UM-onderzoekster Cloé Geboers. Dat blijkt ook uit (eerder) onderzoek van het RIVM waarin staat dat jongere rokers (18-24 jaar) iets prijsgevoeliger lijken te zijn dan alle rokers gezamenlijk. De onderzoekers van de Universiteit Maastricht refereren aan macro-economische studies die hebben aangetoond dat jongeren die roken en een lage sociaaleconomische status hebben, sterker reageren op prijsstijgingen. Dit is belangrijke informatie, want vmbo-leerlingen in de eerste en tweede klas beginnen drie keer zo vaak met roken als hun leeftijdgenoten op het vwo.

De onderzoekers merken op dat vooral shagrokers – shag is goedkoper dan sigaretten – gevoelig zijn voor prijsstijgingen, “wat de noodzaak van harmonisatie van tabaksaccijnzen ondersteunt. Belastingen kunnen vooral gunstig zijn voor het verminderen van de consumptie onder personen met een laag inkomen of die RYO (‘roll-your-own’, red.)-tabak roken. Aanzienlijk hogere prijzen zijn in Nederland nodig om de gewenste resultaten te bereiken”, aldus het onderzoek.

Seinen op groen?

Je zou denken dat alle seinen op groen staan om de accijnzen op tabak snel en drastisch te verhogen, maar deze trein is piepend tot stilstand gekomen. In het recente verleden werden er, aldus het RIVM, regelmatig kleine prijsverhogingen (in de orde van grootte van 10 cent) doorgevoerd. In het Preventieakkoord werd echter een flinke stap gezet: de afspraak was om de accijns op tabak fors te verhogen. Een pakje sigaretten moet in 2023 10 euro gaan kosten (wat dus volgens het Maastrichtse onderzoek nog te weinig is).

Als eerste stap is de accijns op een pakje sigaretten (20 stuks) per 1 april 2020 verhoogd met 1 euro en de accijns op een pakje shag (50 gram) met 2 euro 50. Geboers vindt dit een goede zaak: “Mensen passen hun consumptie aan wanneer ze het verschil in prijs merken in hun portemonnee, dus als iets meer of juist minder betaalbaar wordt. Als het gaat om het ontmoedigen van roken zijn flinke accijnsverhogingen, zoals de verhoging met 1 euro in 2020, dan ook zeer wenselijk. Die sorteren namelijk het grootste effect.”

Zorgen

Na de accijnsverhoging in 2020 is er, dankzij de sterke tabakslobby, niets meer terechtgekomen van de afspraken in het Preventieakkoord over een drastische verhoging van de tabaksaccijns. Tegenover Het Parool zeggen de drie Gezondheidsfondsen (KWF, Hartstichting en Longfonds) zich zorgen te maken over de accijnsverhoging voor volgend jaar. “Als er voor 31 december geen wijziging van het Belastingplan 2022 wordt voorgesteld, betekent dit dat de in het Preventieakkoord afgesproken accijnsverhoging niet plaatsvindt. De trage formatiebesprekingen lijken voor 2022 roet in het eten te gooien.” En zo is het. De verhoging van de tabaksaccijns wordt overgelaten aan een nieuw kabinet.