Tabakswinkels maken volop reclame voor het verhitte-tabaksproduct IQOS/Heets en worden hiervoor betaald door de producent: tabaksfabrikant Philip Morris. Is dit wel toegestaan? Ook blijkt dat de lekkere smaakjes, anders dan bij de e-sigaret, niet worden verboden. Welkom in de wondere wereld van het nieuwe roken.

Door Stella Braam

Loop een tabakswinkel binnen en de kans is groot dat er displays hangen met reclame voor de IQOS/Heets; reclame die rokers aanspoort over te stappen op dit zogenaamd minder schadelijke alternatief. Dit ‘rookloze’ tabaksproduct van Philip Morris International (PMI) is sinds 2017 in Nederland op de markt. Het is geen e-sigaret (waarbij de nicotine via een vloeistof wordt ‘verdampt’), maar een tobacco-heating-product of een heat-not-burn-product, waarbij de tabak niet wordt verbrand maar verhit. De tabakssticks, de zogenoemde Heets, bevatten tabak en nicotine en zijn zelfs bij supermarkt Albert Heijn te koop. Om deze sigaret te kunnen roken, is een speciaal apparaatje nodig, de IQOS.

Poetsen met Vim hoeft niet meer

Sommige tabaksspeciaalzaken in het Amsterdamse centrum zijn omgetoverd tot heuse IQOS-paradijsjes. Daar staan de Heets en apparaatjes prominent in het zicht en sommen de verkopers steeds hetzelfde rijtje voordelen op: witte tanden (“Je hoeft niet meer met Vim te poetsen”); geen nicotinevlekken meer op je vingers; je ruikt geen tabaksrook, er is geen as en het is goedkoper: een pakje Heets (20 stuks) kost 6 euro, terwijl een pakje Marlboro-sigaretten (20 stuks) 8 euro 20 kost.

De verhitte tabak zou ook nog minder schadelijk zijn dan een traditionele tabakssigaret, wat maar zeer de vraag is. Uit RIVM-onderzoek blijkt namelijk dat gebruikers van de IQOS wel degelijk kankerverwekkende stoffen binnenkrijgen, waaronder 1,3­butadieen, acetaldehyde, acroleïne, arseen, benzeen, m­cresol, styreen, tolueen en tabak-specifieke nitrosamines. Het RIVM tekent daarbij aan dat er geen ondergrens voor deze kankerverwekkende stoffen wordt vastgesteld. “Dat betekent dat, hoe weinig je ook binnen krijgt van deze stof, er een risico bestaat op het krijgen van kanker”, aldus het RIVM.

Daarnaast zit er nicotine in de tabakssticks en is het dus een verslavend product. Het RIVM stelt bovendien dat er nog te weinig gegevens beschikbaar zijn over de gezondheidseffecten bij langer gebruik. “Veel tabak-gerelateerde ziekten ontstaan pas na langere tijd”, aldus het RIVM.

Verboden samenwerkingsovereenkomsten

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is de afgelopen jaren bezig geweest met controle op verboden samenwerkingsovereenkomsten (die onder andere tot verboden bonussen leiden) tussen tabaksspeciaalzaken (en tankstations) met tabaksfabrikanten. Op Kamervragen hierover antwoordde staatssecretaris Blokhuis (22 januari 2020) klip en klaar: “De NVWA heeft in bijna alle onderzochte samenwerkingsovereenkomsten afspraken aangetroffen over onrechtmatige vergoedingen die tot doel hebben de verkoop te bevorderen, waaronder ook verkoopbonussen. Net als de NVWA ben ik van mening dat dergelijke vergoedingen in strijd zijn met het reclameverbod uit de Tabaks- en rookwarenwet.”

Reclameverbod geldt ook voor Heets

Dit verbod geldt ook voor vergoedingen voor reclame voor de Heets-sigaretten, laat een woordvoerder van de NVWA desgevraagd schriftelijk weten. De Heets zijn “korte sigaretjes met stevig aangestampte tabak erin”, kortom, het zijn sigaretten. Om die reden mag producent Philip Morris geen vergoedingen voor reclame of verkoopbonussen geven. “Overeenkomsten die als doel hebben de verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten te bevorderen (verkoopbonussen) vallen onder de definitie van reclame”, zegt de NVWA-woordvoerder. “Ook overeenkomsten waarbij vergoedingen voor promotiemateriaal, zoals gevelreclame, posters, displays en lichtbakken worden gesteld, zijn daarom verboden.”

Verhittingsapparaten komen ook onder de wet

Het IQOS-apparaat dat nodig is om de Heets te roken, ligt vooralsnog iets ingewikkelder in de Tabaks- en rookwarenwet. Dit appraatje valt volgens de NVWA “niet onder deze definitie en het apparaat valt daardoor niet direct onder het reclameverbod van artikel 5, eerste lid, van de Tabaks- en rookwarenwet. Het IQOS-apparaat heeft echter geen enkel ander doel dan het verhitten van HEETS-tabakssticks. De HEETS-tabaksticks zijn alleen te gebruiken met het IQOS-apparaat. Door een verkoopbonus toe te kennen voor de verkoop van IQOS-apparaten wordt de verkoop van HEETS-tabakssticks indirect bevorderd en wordt er indirect reclame gemaakt voor HEETS-tabakssticks.”

Of indirecte reclame voor tabaksproducten verboden is, blijft in het antwoord van de NVWA in het midden. Wel is het zo dat momenteel een wijziging van de Tabaks- en rookwarenwet in behandeling is waarbij elektronische verhittingsapparaten zoals de IQOS ook onder de wet worden gebracht. Zodra die wijziging van kracht wordt, geldt het reclame- en promotieverbod ook voor de verhittingsapparatuur. 

‘Leuk gadget’

In een van de winkels die ik bezoek staat een glimmende vitrinekast met IQOS-modellen. De veelal goud- en zilverkleurige apparaatjes doen denken aan een grote USB-stick. “Sommige mensen kopen er eentje omdat ze het een leuk gadget vinden en niet om ’m te gebruiken”, zegt de eigenaar. Die ‘gadgets’ zijn echter nogal prijzig. De goedkoopste is 55 euro. De aspirant-consument gaat deze niet in the blind kopen (met een pakje Heets erbij van 6 euro) maar wil ‘m uitproberen. Dat mag echter alleen in een tabaksspeciaalzaak als er een rookruimte is en de klant zelf ten minste één Heets-sigaret koopt. Dit ‘feestje’ is volgens de NVWA voorbij op 1 januari 2022 als de rookruimtes in bedrijven worden verboden.

Blaar op de lip

De eigenaar van de winkel met de leuke gadgets wil gewoon zijn handelswaar verkopen en vraagt of ik morgen terugkom; dan neemt hij zijn eigen IQOS-apparaat wel mee en kan ik het nieuwe roken uitproberen. Een andere winkelier overhandigt me spontaan zijn eigen IQOS. Ik moet even wachten tot de tabaksstick verhit is, dus tot de led-lampjes niet meer knipperen, en dan neem ik een hijs. Het is gloeiendheet en vies. “Tja, de smaak is even wennen”, zegt de winkelier als hij mijn walging ziet. “Bedenk wel dat je zojuist tabakssmaak hebt geproefd. Er zijn ook Heets met een smaakje.” Ik heb een joekel van een blaar op mijn lip; hier is duidelijk iets misgegaan.

‘Het is maar een nasmaakje’

In de helverlichte, ultramoderne IQOS Store aan de Amsterdamse Heiligeweg mag de IQOS worden uitgeprobeerd in een kleine rookruimte. Volgens de wet moet ik zelf een Heets-sigaret kopen, maar de medewerkster geeft deze gratis weg. Ik mag kiezen uit diverse smaakvarianten, bijvoorbeeld ‘bronze’, ‘amber’, ‘yellow’ en ‘turquoise’. Ik kies voor de turquoise of menthol-variant, het smaakje dat in een tabakssigaret verboden is. Het proeft zacht en zoet, gevaarlijk lekker voor een jongere die ermee zou willen experimenteren.
De lekkere smaakjes in e-sigaretten worden verboden per 1 juli 2022, maar dat geldt niet voor de Heets, zegt de medewerkster van de IQOS store. “Bij de IQOS gaat het namelijk niet om een smaakje, maar om een nasmaakje.”
“Een nasmaakje?”
“Ja. Het zit niet in de tabak, maar in de damp.” Een nogal kolderiek argument, maar de medewerkster weet het zeker: de smaakjes in de IQOS/Heets worden niet verboden.

In zijn recente boek Puff Piece wees de Australische auteur John Safran er ook al op dat het PMI in Europa is gelukt om de heatsticks uit te zonderen van het smaakjesverbod, simpelweg door de korte sigaretjes opeens ‘heatsticks’ te noemen.

Europese tabaksproductenrichtlijn

In de Kamerstukken over het aanstaande verbod op smaakjes in de e-sigaretten, wordt met geen woord gerept over de heat-not-burn IQOS (die geen e-sigaret is). Is de IQOS over het hoofd gezien of wordt deze beschouwd als een e-sigaret?
Het ministerie van VWS gaat op onderzoek uit en laat weten dat de smaakjes in de IQOS inderdaad niet worden verboden. “Dat komt omdat de IQOS wordt gevuld met tabakssticks”, laat de woordvoerder weten. “In de Europese tabaksproductenrichtlijn is opgenomen dat de lidstaten geen nationale maatregelen mogen nemen op karakteristieke smaken in tabaksproducten anders dan sigaretten en shag. E-liquids zijn geen tabaksproducten en daardoor kunnen we hiervoor wel een verbod invoeren.”
Philip Morris heeft blijkbaar goed gelobbyd in het Europese parlement. En het zou zomaar kunnen dat gebruikers van e-sigaretten met een smaakje, na het smaakjesverbod, overstappen op de IQOS/Heets met een smaakje. Erger nog, de kans is groot dat tieners hiermee gaan experimenteren. De woordvoerder van VWS is vooralsnog positief gestemd: “De tabaksproductenrichtlijn wordt nu geëvalueerd door de Europese Commissie. Voor Nederland zal dit uiteraard een punt van aandacht zijn in het evaluatieproces.”

tags:  smaakjesverbod | verkoopbonus | smaakstoffen | tabaksreclame | Tabakswet | heat-not-burn | heatstick | PMI | reclameverbod