December 2019 werd bekend dat alle tabaksfabrikanten verboden bonussen geven aan tabakswinkeliers voor een betere, meer zichtbare plek in het schap. Kamerlid Henk van Gerven (SP) stelde Kamervragen. Uit de antwoorden blijkt dat staatssecretaris Blokhuis de bonussen een slechte ontwikkeling vindt. Hij zal de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ertegen laten optreden.

Door de webredactie

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) kwam begin december met de resultaten van een onderzoek naar samenwerkingsovereenkomsten tussen tabaksfabrikanten en tabakswinkeliers. Van de tien speciaalzaken, waarvan er zes bij een formuleketen horen, concludeert de NVWA dat alle tien de zaken samenwerkingsovereenkomsten met de tabaksfabrikanten hebben “waarin afspraken zijn vastgelegd over vergoedingen omtrent de verkoop en promotie van tabaksproducten en/of aanverwante producten. Bij de formulewinkels zijn deze overeenkomsten met fabrikanten afgesloten door het hoofdkantoor van het formulebedrijf. In totaal zijn 69 samenwerkingsovereenkomsten aangetroffen met 19 verschillende fabrikanten van tabaksproducten en/of aanverwante producten.”

Het gaat om verschillende vergoedingen, bijvoorbeeld een volume- of een prestatiebonus als er van bepaalde tabaksproducten meer wordt verkocht of er een bepaalde omzetgroei wordt gerealiseerd door de tabaksverkopers. Ook krijgen winkeliers geld als ze bepaalde producten een betere plaats in het schap geven, zodat ze zichtbaarder worden. En dan zijn er nog vergoedingen voor het plaatsen van promotieacties (toonbank- en displayvergoedingen).

Reclameverbod

Al deze vergoedingen vallen volgens de NVWA onder het reclameverbod. SP-Kamerlid Henk van Gerven stelde Kamervragen. In zijn antwoord laat staatssecretaris Blokhuis blijken dat hij niets van bonussen moet hebben: “Dat alle onderzochte tabaksspeciaalzaken verkoopbonussen en vergoedingen ontvangen van tabaksfabrikanten vind ik zeer verontrustend. Dergelijke samenwerkingsovereenkomsten zijn namelijk bij wet verboden en het is zorgelijk dat fabrikanten op financiële wijze invloed uitoefenen op speciaalzaken.”

Uit het rapport van de NVWA bleek ook dat niet alle speciaalzaken inzage gaven in de documenten die de NVWA wilde inzien. Blokhuis stelt dat het heel belangrijk is dat medewerking wordt verleend aan de onderzoeken van de NVWA. Op dit moment wordt de wet aangepast zodat de NVWA in het vervolg een dwangsom kan opleggen als men niet wil meewerken.

Uitzondering op het uitstalverbod

Tabaksspeciaalzaken vallen onder de uitzondering op het uitstalverbod. Zij hoeven hun producten niet af te schermen (mits ze alleen rookwaren, loten en dagbladen verkopen en meer dan 75 procent van hun omzet uit tabak halen en jaarlijks niet meer dan 700.000 euro aan omzet genereren). Van Gerven wil weten in hoeverre deze bonussen invloed hebben op de beoordeling van het uitstalverbod door de staatssecretaris. Blokhuis schrijft: “Ook bij speciaalzaken zijn samenwerkingsovereenkomsten die ten doel hebben de verkoop van tabaksproducten te bevorderen niet toegestaan. De NVWA zal optreden tegen onrechtmatige vergoedingen aan deze tabaksspeciaalzaken.”

Reguliere praktijk

In een reactie op het nieuws over de verkoopbonussen zei de tabaksbranche dat dit soort afspraken reguliere praktijk is. Bovendien stelt de branche dat er voor tabakswinkels een uitzondering in de wet is opgenomen voor het maken van reclame. Maar tabaksproducten zijn geen gewone producten, vindt Blokhuis. “Gezien de buitengewoon schadelijke effecten van tabak voor de gezondheid moet groot belang worden gehecht aan de bescherming van de volksgezondheid, met name die van jongeren. Daarom is het belangrijk dat voorkomen wordt dat jongeren worden verleid tot roken en het kopen van tabaks- en aanverwante producten. De wet kent een beperkt aantal uitzonderingen op het verbod om reclame te maken voor tabaks- en aanverwante producten. Er mag in en vooralsnog aan speciaalzaken onder strikte voorwaarden (fysiek) reclame gemaakt worden voor tabaks- en aanverwante producten. Verkoopbonussen en vergoedingen die tot doel hebben om de verkoop van tabaks- en aanverwante producten te bevorderen, vallen hier niet onder en zijn daarom niet toegestaan.”

In 2020 zal de NVWA onderzoek doen naar samenwerkingsovereenkomsten tussen tabaksfabrikanten enerzijds en supermarkten en tankstations anderzijds. Blokhuis: “Bij het aantreffen van niet-toegestane overeenkomsten zal de NVWA optreden en daarbij gebruikmaken van haar bevoegdheden.”