Staatssecretaris Weekers van Financiën gebruikt het Star-rapport van Philip Morris in zijn accijnzenbeleid. Dat blijkt uit zijn antwoorden van gisteren op Kamervragen.

Het was staatssecretaris van Financiën Frans Weekers, oud-voorzitter MKB Limburg, die plotseling met een oekaze kwam op de geplande verhoging van de accijnzen, zoals een betrouwbare bron van Volksgezondheid al eerder vermeldde. "Tijdens een vergadering van ministers deelde de staatssecretaris van Financiën plotseling mee dat dit zo ging gebeuren, punt uit."

Dat de geplande accijnsverhoging op tabak is uitgesteld, heeft te maken met de zogeheten grenseffecten, heet het formeel. Als de tabak in Nederland fors duurder is dan in de buurlanden, zou de bevolking massaal over de grens gaan shoppen en zou de smokkel toenemen. De tabakslobby, aldus een eerder nieuwsbericht, heeft zich erg ingezet voor dit grenseffecten-verhaal.

Nu blijkt dat Weekers zich in hoge mate heeft laten leiden door rapporten uit de tabaksbranche, zoals eentje van de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie, en een ander van de BOVAG, NOVE en VNPI die samenwerken in het Platform Verkooppunten Tabak dat een lobbyorgaan van industrie en supermarkten blijkt te zijn, zoals TabakNee onlangs berichtte. Deze rapporten worden namelijk genoemd als bronnen in de op 17 september naar de Tweede Kamer gezonden Grenseffectenrapportage. Ook het zogeheten Star-rapport is voor deze rapportage gebruikt.

Star-rapport van Philip Morris

Eind augustus stelde het SP-Tweede Kamerlid Henk van Gerven Kamervragen aan staatsecretaris Weekers of hij bij zijn beleid ook het Star – rapport gebruikt. Dit rapport kwam landelijk in het nieuws dankzij het artikel "De onderzoeker en de tabak" dat in Vrij Nederland van 24 augustus verscheen. Het Star Rapport wordt door KPMG Nederland uitgevoerd in opdracht van Marlboro-producent Philip Morris International naar de illegale handel en smokkel van sigaretten en in heel Europa verspreid. Het Star- rapport is onbetrouwbaar en oncontroleerbaar, stelde oud-president van de KNAW Pim Levelt in Vrij Nederland. Eerder sloeg TabakNee alarm over het Star- rapport. Uit een intern document van het ministerie van Financien blijkt dat Philip Morris daar welkom was om de resulaten te presenteren.

Op de vraag of de Nederlandse overheid het Star-rapport voor haar beleid gebruikt, geeft Weekers een wat vaag antwoord. "Voor zover de STAR-rapporten van belang zijn voor activiteiten op het terrein van toezicht of fraudebestrijding, worden ze daarvoor ook gebruikt." Hij verwijst daarbij naar de grenseffectenrapportage en die leunt zoals gezegd op rapporten uit de alcohol- en tabaksbranche. Oftewel, het merendeel van de gebruikte onderzoeken zijn uitgevoerd door of in opdracht van de alcohol- of tabaksbranche. Onafhankelijk zijn ze niet.

Antwoorden op de Kamervragen

Dit zijn de antwoorden van Weekers op 8 oktober op de Kamervragen over het artikel "de onderzoeker en de tabak":

Geachte voorzitter,

Hierbij zend ik u, mede namens de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Van Gerven (SP) over de tabakslobby in Nederland (2013Z16087).

Hoogachtend,

De staatssecretaris van Financiën

mr. drs. F.H.H. Weekers

Antwoord naar aanleiding van de schriftelijke vragen van het lid Van Gerven (SP) aan de staatssecretarissen van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Financiën en de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over de tabakslobby in Nederland (ingezonden 26 augustus 2013, nr. 2013Z16087)

1

Wat is uw reactie op het artikel 'de onderzoeker en de tabak'? (1)

3

Waarom gebruikt u informatie die is gefinancierd door de tabaksindustrie? Kunt u uw antwoord toelichten?

5

Zijn er andere rapporten en onderzoeken door de regering gebruikt die in opdracht van de tabaksindustrie ontwikkeld en/of gefinancierd zijn? Kunt u uw antwoord toelichten?

1, 3, en 5

Het komt regelmatig voor dat onderzoeken die in opdracht van en gefinancierd door brancheorganisaties of andere belanghebbenden worden opgesteld, aan ministeries ter kennisneming worden toegestuurd. De ministeries beoordelen vervolgens of en zo ja in hoeverre deze onderzoeken bruikbare informatie bevatten. Daarbij wordt niet uit het oog verloren door wie het onderzoek is uitgevoerd en wie de opdrachtgever is. Voor een overzicht van recent door het ministerie van Financiën ontvangen onderzoeken naar grenseffecten als gevolg van accijns- en prijsverschillen met de buurlanden zij bijvoorbeeld verwezen naar de onlangs aan de Kamer gezonden grenseffectenrapportage. Het merendeel van deze onderzoeken is uitgevoerd door of in opdracht van de alcohol- of tabaksbranche. In de grenseffectenrapportage is ingegaan op de relevantie van deze onderzoeken voor het vaststellen van de grenseffecten als gevolg van de accijnsverhoging per 1 januari jongstleden.

2

Hoe oordeelt u over de betrokkenheid van Philip Morris bij de totstandkoming van onderzoek en cijfers over de juistheid van de handel in illegale tabaksproducten? Is het feit dat Philip Morris opdrachtgever voor het onderzoek is, en grote financiële belangen heeft als tabaksfabrikant niet een belangenverstrengeling die dient te worden vermeden? Kunt u uw antwoord toelichten?

4

Welke bevindingen van het Star-rapport 2012 en eerdere rapporten heeft de regering daadwerkelijk gebruikt in haar beleid? Kunt u uw antwoord toelichten?

2 en 4

Philip Morris is opdrachtgever van het STAR-rapport. Het jaarlijks opstellen van dit rapport maakt onderdeel uit van de verplichtingen die voortvloeien uit een overeenkomst van Philip Morris met de Europese Commissie en de lidstaten. Ook andere grote tabaksfabrikanten zoals Japan Tobacco, British American Tobacco en Imperial Tobacco hebben een overeenkomst met de Europese Commissie en de lidstaten. Deze overeenkomsten zijn openbaar[1] en hebben tot doel om namaak en smokkel van sigaretten te bestrijden. In de overeenkomsten is onder andere opgenomen wat van de fabrikanten wordt verwacht om te voorkomen dat hun producten op de illegale markt terecht komen. De Europese Commissie is betrokken bij de onderzoeksopzet van het STAR-rapport. Voor zover de STAR-rapporten van belang zijn voor activiteiten op het terrein van toezicht of fraudebestrijding, worden ze daarvoor ook gebruikt.

6

Wilt u antwoord geven op hetgeen wordt gesteld door de Algemene Rekenkamer over het Star-rapport en aan haar verzoek tegemoet komen? (2)

7

Zijn de Star-rapporten - behalve de laatste - nog steeds geheim? Zo ja, wat vindt u daarvan? Wilt u bewerkstelligen dat deze dan openbaar worden en zorgdragen voor toezending aan de Kamer?

6 en 7

In het onderzoeksrapport van de Algemene Rekenkamer was opgenomen dat in Nederland geen informatie beschikbaar zou zijn over de mate waarin tabaksfabrikanten aan de verplichtingen voldoen die volgen uit Europese overeenkomsten. In reactie hierop heb ik aangegeven dat dit niet juist is, omdat het Ministerie van Financiën wel over informatie beschikt, zoals het STAR-rapport.

De Rekenkamer geeft aan dat het STAR-rapport niet publiek beschikbaar is en inhoudelijk onvolledig. De rapporten zijn in het verleden altijd vertrouwelijk aan het ministerie van Financiën verstrekt. Het staat mij niet vrij deze rapporten zonder toestemming van de opdrachtgever aan de Kamer te verstrekken. Het laatste STAR-rapport is overigens openbaar gemaakt.[2] Hierin zijn ook de cijfers uit voorgaande jaren opgenomen waardoor deze informatie uit eerdere rapporten feitelijk ook openbaar is geworden. Zoals blijkt uit de openbare overeenkomst tussen Philip Morris, de Europese Commissie en de lidstaten, gaan de verplichtingen die volgen uit de overeenkomst verder dan de inhoud van het jaarlijkse STAR-rapport. Zo dient bijvoorbeeld ook informatie te worden verstrekt over het traceren en volgen van sigaretten. Het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF) ziet toe op het uitvoeren van de verplichtingen. Het Ministerie van Financiën neemt hier kennis van.

8

In hoeverre is er sprake van extreme belastingstelsels en regelgeving waardoor de consumptie van tabak verschuift van de legale naar de illegale tabaksmarkt? Bent u bereid dit uit te zoeken en de Kamer hierover te informeren bij de toegezegde grenseffectenrapportage? Zo nee, waarom niet?

8

De verschillen tussen belastingstelsels en regelgeving tussen landen worden binnen de Europese Unie enigszins beperkt door Europese richtlijnen. De Europese richtlijn 2011/64/EU voorziet onder meer in minimumtarieven voor de accijnzen van tabaksproducten binnen de Europese Unie.[3] Ook de structuur van de tabaksaccijnzen is hierin vastgelegd. Desalniettemin zijn er grote verschillen tussen de accijnstarieven van de verschillende lidstaten. De hoogste accijnstarieven van sigaretten binnen de Europese Unie zijn ongeveer viermaal het minimumtarief. Per 1 januari 2014 gaat het minimumtarief van sigaretten omhoog. De accijnsverschillen met landen buiten de Europese Unie zijn overigens soms groter dan de verschillen tussen de lidstaten van de EU onderling.

De Douane heeft in het verleden herhaaldelijk onderzoek gedaan om inzicht te krijgen in de omvang van de zwarte markt van accijnsgoederen op basis van een empty package survey (het rapen van lege sigarettenverpakkingen). Het laatste onderzoek is afgerond in 2011. Van de toen verzamelde verpakkingen was één op de tien pakjes niet in de Nederlandse heffing betrokken. Sigaretten die buiten de Nederlandse heffing blijven zijn overigens niet per definitie illegaal, ook sigaretten die door reizigers legaal vanuit het buitenland naar Nederland worden meegenomen, kunnen legaal zijn ingevoerd. Het is moeilijk, zo niet onmogelijk om vast te stellen in hoeverre buitenlandse sigaretten terecht of ten onrechte buiten de heffing zijn gebleven. Alleen van nagemaakte illegale sigaretten kan dat met zekerheid worden vastgesteld. Deze laatstgenoemde categorie is in het onderzoek uit 2011 berekend op minder dan 1%.

9

Bent u bereid om de levende contacten met de tabaksindustrie en haar lobbyisten zoveel mogelijk te beperken? Zo nee, waarom niet?

9

Zoals bij de beantwoording van de Kamervragen van 2 september 2013 (nr. 2013Z15401) is aangegeven, wordt alleen contact gezocht wanneer dat nodig wordt geacht, bijvoorbeeld waar het gaat om technische zaken bij implementatie van wet- en regelgeving. De ministeries houden zich aan wat in art. 5.3 van het FCTC-verdrag staat voorgeschreven wanneer het gaat om tabaksontmoedigingsbeleid.

10

Is u bekend of en in welke mate hoogleraren een functie bekleden dan wel werkzaam zijn voor de tabaksindustrie? Zo ja, kunt u ons een overzicht doen toekomen. Zo neen, bent u bereid dit uit te zoeken en de Kamer daarover te berichten?

10

Of en in welke mate hoogleraren functies bekleden of werkzaam zijn voor de tabaksindustrie is niet bekend. Het zou ondoenlijk zijn om overzichten bij te houden van alle relaties die er zijn tussen hoogleraren en bedrijven of bedrijfstakken, om die reden kan aan uw verzoek niet worden voldaan. Over nevenfuncties dient wel helderheid te bestaan. Er zijn afspraken gemaakt dat hoogleraren hun nevenfuncties vermelden op hun profielpagina's op de website van hun instelling.

11

Ondersteunt u de mening van KNAW president professor Hans Clevers die stelt dat hoogleraren geen posities bij de tabaksindustrie dienen in te nemen omdat een wetenschapper "op deze wijze helpt de status van Philip Morris te legitimeren."? Zo ja, welke stappen gaat u ondernemen om ervoor zorg te dragen dat hoogleraren en wetenschappers vanuit de universitaire wereld dit inderdaad doen? Zo neen, waarom niet?

11

Nee, deze mening deel ik niet. De heer Clevers deed deze uitspraak op persoonlijke titel.

(1) 'De onderzoeker en de tabak' Vrij Nederland 24 augustus 2013

(2) http://www.rekenkamer.nl/Publicaties/Onderzoeksrapporten/Introducties/2012/06/Bestrijding_van_accijnsfraude_bij_alcohol_en_tabak

"De staatssecretaris schrijft dat er in Nederland wel degelijk informatie beschikbaar is over de mate waarin tabaksfabrikanten waarmee de EU overeenkomsten heeft, aan hun verplichtingen voldoen. Het zogenoemde STAR-rapport zou deze informatie bieden. Wij delen deze opvatting niet.

Het STAR-rapport is niet publiek beschikbaar en is volgens ons inhoudelijk niet volledig.

Wij hebben in 2011 vertrouwelijk kennisgenomen van het STAR-rapport over het jaar 2009. Dit rapport geeft inzicht in de verkoop van sigaretten en het aandeel illegale sigaretten daarin van één van de tabaksfabrikanten.

De informatieverplichtingen die volgen uit de overeenkomst tussen de betreffende tabaksfabrikant enerzijds en de Europese Commissie en betrokken EU-lidstaten (waaronder Nederland) anderzijds, gaan veel verder. Deze voorzien ook in rapportage over betalingen door de fabrikant van importheffingen, btw en accijnzen, over handelsrestricties en verboden, over het al dan niet voldoen door de fabrikant aan alle wetten, fiscale regelgeving enzovoort. Het Ministerie van Financiën, de Douane en de FIOD hebben ons desgevraagd gemeld dat deze tabaksfabrikant geen andere invulling heeft gegeven aan de rapportageverplichtingen dan via het STAR-rapport. Niettemin gaf het Ministerie van Financiën aan dat Nederland volgens hen voldoende is ingelicht over de werking van de overeenkomst. Wij sporen de staatssecretaris aan om hierover duidelijkheid te verschaffen aan de Tweede Kamer."