Rondetafelgesprek en commissievergadering VWS over tabakshandhaving: drie stappen vooruit en weer twee achteruit.

Per 1 januari 2014 moet je 18 jaar zijn om tabak te mogen kopen. Deze maatregel stelt niets voor, want te jeugdigen kunnen ook nu al met gemak aan tabak komen. Er wordt amper gecontroleerd of verkopers zich aan de wet houden. Staatssecretaris Van Rijn, verantwoordelijk voor het tabaksdossier, laat een 'tabaksteam' optuigen dat uit slechts 17 fulltime banen bestaat. Iedereen ziet in dat hier een probleem ligt. Maar hoe los je dit op zonder dat het extra geld kost? Tweede Kamerlid Arno Rutte van de VVD kreeg een geweldige inval: het 'veld' moet meepraten. Hij nam het initiatief voor een rondetafelgesprek met alle spelers in het veld, de brancheorganisaties van tabaksverkopers, de gezondheidsfondsen en de handhavers.

Spreekverbod

Den Haag, woensdag 29 mei, twee dagen voor de Wereldnietrokendag. In de Troelstrazaal van de Tweede Kamer zit het Tweede Kamerlid Arno Rutte zelfverzekerd naast de voorzitter van de rondetafelbijeenkomst. Opvallend is dat één partij vandaag niet aan het woord mag komen, de Stichting Rookpreventie Jeugd. Naar verluidt zou Rutte de stichting van de lijst hebben laten schrappen omdat 'de twee longartsen' te fel zouden zijn. Hij voelt zich geraakt door het profiel over hem op deze site. Interesseren de doden als gevolg van tabak hem minder dan zijn eigen tere zieltje?

Géén discussie

Naast Arno Rutte zelf hebben alleen Hilkens van de PvdA, Bruins Slot van het CDA en Leijten van de SP de moeite genomen om te komen. De voorzitter zorgt er zorgvuldig voor dat er geen enkele inhoudelijke discussie plaats kan vinden. Onder het handjevol belangstellenden slaat de verveling dan ook snel toe.

De uitgenodigde gezondheidsorganisaties zoals het KWF, de Hartstichting en het Longfonds tamboereren vooral op het beperken van de verkooppunten tot de ongeveer 1600 tabaks- en gemakswinkels in Nederland. Zo'n overzichtelijk aantal kun je makkelijk handhaven. Volgens de gezondheidsorganisaties is het een logische maatregel: sterke drank haal je ook alleen bij een slijter.

'Duizenden werklozen!'

Zoals te verwachten zien de brancheorganisaties dat helemaal niet zitten. Aan het woord komen J. W. Burgering van de NSO (de branchevereniging van de tabaks- en gemakswinkels), H. Crielaard van de supermarktenkoepel CBL, P. van Stijn van tankstationsvereniging Beta, H. Kamp van de Koninklijke Horeca Nederland en G. de Vries van de Tabaks-en Zoetwarengroothandel. Mevrouw Van Stijn van de tankstationsbranche schetst een dramatisch beeld: 'Ik voorspel dat het de genadeklap zal zijn voor een derde van de tankstations als deze inkomsten wegvallen. U moet weten dat er een zeer kleine marge op benzine is. Per liter benzine verdient een pomphouder misschien twee tot drie cent, ze moeten het echt van andere dingen hebben.' Het gevolg? Van Stijn: 'Dat betekent dat er duizenden werklozen bijkomen! En dat er onbemande pompen zullen komen.'

Met onbemande tankstations kan de automobilist prima leven. Betalen met de pinpas gaat snel en efficiënt. En de bemande tankstations kunnen altijd nog etenswaren en lectuur verkopen.

Tabak als service

Mevrouw Crielaard van de supermarktkoepel CBL ziet het verkopen van tabak als een service aan de roker en zou het jammer vinden als de supermarkten tabak moeten missen. 'Het is handig voor de consument, dus we blijven ze graag bedienen.' Het je klanten makkelijk maken om een dodelijke verslaving te onderhouden, kun je toch moeilijk een service noemen. En wat mevrouw Crielaard niet vertelt, is dat ook supermarkten aan het dodelijk product verdienen en winst belangrijker vinden dan de volksgezondheid, ondanks het imago van gezond en duurzaam dat ze zo graag willen kweken.

De Vries van de sigarettenautomaten noemt de beperking van verkooppunten een 'draconische maatregel'. 'Het zou 3,5 miljoen rokers duperen, want zij kunnen moeilijker aan hun sigaretten komen.' De Vries ziet zijn handel zo voor zijn ogen verdampen. Als de automaten uit de horeca gehaald zouden moeten worden, kan hij wel opdoeken. Net als zijn kompanen uit de branche zwijgt de automatenman over de volksgezondheid. Het gaat over omzet, over service. Koninklijke Horeca Nederland, zo laat woordvoerder Kamp zich ontvallen, biedt in haar aangesloten horecagelegenheden de mogelijkheid om sociale dingen te ondernemen: een drankje, een sigaretje. Gezellig. Roken gezellig?

Maar natúúrlijk zijn ze voor het verhogen van de leeftijd waarop je tabak mag kopen naar 18 jaar. Natúúrlijk is het belangrijk dat de jeugd niet gaat roken. Je ziet ze denken: jongeren komen toch wel aan tabak, want er is amper controle op de handhaving van de leeftijdsgrens, zoals TabakNee al eerder schreef.

Zo'n vaart zal het dus niet lopen met eventuele inkomstenderving.

Dom voorstel

De bekende kritiek van de detailhandel komt weer op tafel: waarom is alleen de verkoper strafbaar als een zestienjarige, straks achttienjarige, een pakje sigaretten bij hem aanschaft? Stel de te jonge koper óók strafbaar. Het voorstel is dom, want een tiener kan niet direct inschatten wat de gevolgen van zijn daden zijn en beseft niet dat een nicotineverslaving later tot longkanker of een andere nare ziekte kan leiden. Moet je iemand beboeten die door de tabakslobby wordt verleid om een schadelijk product te kopen? Maar over de gezondheid hoor je de sigarettenbranche in deze bijeenkomst amper praten. Zij komt weer met de sleetse slogan: tabak is een legaal product en dus moet je dat overal kunnen kopen.

'Ik zou het niet weten'

In de laatste ronde komt de handhaving aan bod, de taak van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De NVWA moet met een piepklein team de tienduizenden verkooppunten (en het rookverbod in de horeca) zien te controleren. Dat is nóg een reden om die verkooppunten te reduceren tot de speciaalzaken zodat handhaving makkelijker is, merkt Kamerlid Leijten terecht op. Mevrouw Kasperoni van de NVWA vertelt dat ze met de middelen die ze hebben wel hun best doen. 'We zijn hotspots in kaart aan het brengen, zoals hangplekken van jongeren. We bezoeken scholen tijdens pauzes en bekijken de routes van en naar school waarlangs tabak wordt verkocht om gerichter te kunnen controleren.'

Hoeveel banen acht de NVWA nodig om afdoende te kunnen controleren? Kasperoni: 'Ik zou het niet weten.' Wat een gemiste kans van de NVWA. Waarom zegt zij niet eerlijk dat de 45 parttime tabakscontroleurs onmogelijk hun taak kunnen waarmaken? Maar de handhavingsclub durft zijn nek niet uit te steken. Dat controleurs van de NVWA bij het controleren in de horeca regelmatig agressie tegenkomen, komt wel ter sprake. En dan niet per se van een boze jongere. Nee, de horecaondernemer zelf ziet een inspecteur niet graag komen. 'Als dat zo is, dan zijn die ondernemers het niet waardig om lid te zijn van KHN,' zegt woordvoerder Kamp van Koninklijke Horeca Nederland schijnheilig. Want de machtige horecabond zal allang blij zijn dat de rookruimtes in de cafés mogen blijven.

Heilige graal

Op dit moment is de handhaving van de horecawet en daarmee het schenken van alcohol aan minderjarigen de taak van de gemeente. Is het verstandig om tabak ook bij hen onder te brengen? Als ze toch al bezig zijn... Maar dat idee wordt niet direct omarmd. 'Gemeentes hebben te weinig geld over voor handhaving,' zegt meneer Bakker die over de horecawethandhaving bij de gemeente Texel gaat.

Tenslotte zit er nog een opvallende man in deze ronde aan tafel, een man die de heilige graal op handhavingsgebied in de aanbieding heeft: D. Benschop van Ageviewers, een leeftijdscontrolesysteem op afstand. Hoewel Ageviewers onderzocht is en aantoonbaar werkt om jongeren te verhinderen tabak (en alcohol) te kopen, roept Benschop alleen maar weerstand op omdat hij er één grote verkoopstunt van maakt. Alleen de reclametune ontbreekt.

Zo, de bijeenkomst zit erop. Ontgoocheld gaat het publiek naar huis. 'We hebben niets nieuws gehoord.' Waarom mochten de verschillende partijen niet met elkaar in discussie? Dan was deze rondetafelbijeenkomst misschien wel spannend geworden. Meneer Rutte, was dit wat u wilde? Of zocht u iets om over te twitteren? "Vanmiddag is de door mij aangevraagde rondetafel over handhaving leeftijdsgrenzen #tabak. Belangrijk, want handhaving is essentieel!"
Jaja. Deze bijeenkomst was er voor de sier, om te suggereren dat de VVD de handhaving hoog heeft zitten. En om zo te verhullen dat de verhoging van de leeftijd van 18 een symbolische maatregel is. Het grote aantal verkooppunten is niet te handhaven. Volgens het ministerie van VWS zijn er ongeveer 60.000 verkooppunten, volgens de brancheorganisaties ongeveer de helft. Maar ook 30.000 verkooppunten zijn niet te handhaven met een handvol controleurs.

Het verhaal gaat verder...

Op 30 mei is er een vergadering van de vaste commissie Volksgezondheid met staatsecretaris Van Rijn. Ook zijn preventiecoördinator Lejo van der Heiden is aanwezig. De preventienota gaat nauwelijks over tabak. Kennelijk zijn bijna 19-duizend doden per jaar de moeite van preventie niet waard. Het CDA, PvdA en nog enkele andere partijen uiten op die 30-ste mei hun grote zorg over de handhaving van de tabaksleeftijd. De staatssecretaris ziet dat ook wel in, maar wil eerst afwachten hoe de nieuwe handhavingsmaatregelen zullen uitpakken. Daar vindt hij natuurlijk Arno Rutte aan z'n zijde. Volgens hem moet de staatssecretaris eerst doen wat hij zich voorgenomen heeft en niet allerlei andere maatregelen gaan opleggen, zoals het terugsnoeien van verkooppunten. Naar aanleiding van deze bijeenkomst heeft de staatssecretaris een nota geschreven. Klik hier om die te lezen.

Een laatste poging om Van Rijn te overtuigen

TNS Nipo hield een enquête onder 1618 mensen. De vraag luidde: 'In hoeverre bent u het eens dat tabak alleen in tabaksspeciaalzaken wordt verkocht?' Van de ondervraagden is 46 procent het daar mee eens, 18 procent heeft geen mening en slechts 36 procent is het daar (helemaal) mee oneens. Wat let de staatssecretaris nu hij zo'n groot draagvlak heeft om het aantal verkooppunten terug te snoeien tot een handhaafbaar aantal? Arno Rutte zullen we niet overtuigen, die is kennelijk bang voor stemmenverlies in het bedrijfsleven.

Wat zijn we opgeschoten met deze staatsecretaris van de PvdA, sinds minister Schippers van Volksgezondheid het tabaksdossier aan hem overdroeg? Schippers heeft het tabaksdossier weliswaar aan staatssecretaris Van Rijn overgedragen maar via Arno Rutte regeert zij over haar graf. En van Rijn wil vooral rust in de bestuurlijke tent. Hij komt pas in beweging als er maatschappelijke onrust ontstaat. TabakNee werkt van harte mee aan die maatschappelijke onrust. Het tabaksbeleid lijkt nog het meest op de processie van Echternach. Drie stappen vooruit en weer twee achteruit.