line

Staatssecretaris Van Rijn vindt gezondheid niet belangrijk genoeg om leeftijdsgrens tabaksverkoop te handhaven

zaterdag 25 mei 2013

Staatssecretaris Martin van Rijn wil de handhaving van de leeftijdsgrens voor tabak overlaten aan het 'veld', dus aan de verkopers van tabak. Als daar de 'sociale norm' verandert, komt het wel goed.

Rondetafelgesprek

Op 29 mei houdt de commissie VWS een rondetafelgesprek over de handhaving van de tabaksleeftijd met alle betrokkenen in de tabakswereld. Er is de laatste jaren amper gecontroleerd of verkopers zich aan de leeftijdsgrens voor de verkoop van tabak houden. Pubers kunnen overal sigaretten kopen, zie ons eerdere artikel. In 2012 hield de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit nog maar negenhonderd leeftijdsinspecties bij de ruim 60-duizend verkooppunten van tabak.

Staatssecretaris Van Rijn pleitte in de Memorie van toelichting op de Wijziging van de tabakswet voor méér controleurs op de leeftijdsgrenscontrole van tabak. Maar niet lang daarna verandert hij van mening: hier ligt niet echt een taak voor de overheid. Het is de verantwoordelijkheid van 'het veld'.

'We kunnen niet achter elk stoplicht een politieagent zetten'

Hoeveel toezichthouders gaan controleren of de winkeliers zich aan de leeftijdsgrens voor tabak houden (nu 16, binnenkort 18 jaar), maakte de staatssecretaris op 3 mei in een brief aan de Tweede Kamer bekend. Er komen 17 fulltime banen beschikbaar, verdeeld over 45 jongere toezichthouders in een speciaal opgericht 'tabaksteam'. Let op: dit team moet niet alleen op de leeftijdsgrens bij de 60-duizend verkooppunten controleren, maar ook op het rookverbod in de horeca - een sector die volgens het CBS bijna 40-duizend locaties telt (cafés, clubs, discotheken, hotels, restaurants en andere eetgelegenheden; de seksclubs zijn niet meegeteld). Voor deze gigantische handhavingstaak staat een handjevol toezichthouders. Tja, 'de financiële middelen voor handhaving blijven beperkt, zeker in deze tijden,' laat de staatssecretaris via zijn woordvoerder weten. 'We doen wat we kunnen met handhaving, maar het gaat natuurlijk niet om controles, waarschuwingen en boetes alleen. We kunnen en willen ook niet achter elk stoplicht een politieagent zetten.'

Geen hogere boetes voor overtreding leeftijdsgrens

In zijn brief van 3 mei schrijft de staatssecretaris dat hij van plan is hogere boetes uit te schrijven aan 'notoire overtreders' in de horeca. Je zou denken dat hij dan ook de boetes zal verhogen voor verkopers van tabak die aan te jeugdigen verkopen. Maar nee, dat doet hij niet. 'Bij de handhaving van de leeftijdsgrens zetten we vooralsnog in op andere opties: het leeftijdsgrenzenteam, voorlichting en ook afspraken met detailhandel. In de detailhandel is al veel aandacht voor handhaving van de leeftijdgrens.'

Verandering van de sociale norm

Van Rijn beseft dat het handjevol jonge toezichthouders onmogelijk de talloze verkooppunten kan controleren. De kans dat je als winkel wordt gecontroleerd, is minimaal. Hij gooit het over een andere boeg. Het sleutelwoord is 'de verandering van de sociale norm.' Er is een mentaliteitsverandering nodig. Dat je geen tabak aan te jonge klanten verkoopt, moet normaal worden en tussen de oren gaan zitten. 'In dat kader is het positief,' zegt de staatssecretaris, 'dat verschillende betrokken partijen verklaard voorstander zijn van de verhoging van de leeftijdsgrens voor de verkoop van tabak.'

Leeftijdscontrolesysteem

Nu we weten dat het tabaksteam veel te klein is om het enorme aantal verkooppunten te controleren, lijkt het invoeren van een waterdicht leeftijdscontrolesysteem wel het minste. Van Rijn wil dit niet verplicht stellen. 'Alle winkeliers moeten hun verantwoordelijkheid nemen en altijd de leeftijd verifiëren. Als winkeliers daarbij een systeem willen gebruiken, bijvoorbeeld zoals Ageviewers, dan juichen wij dat toe. Wij versterken van onze kant de capaciteit van de NVWA (de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, red.) voor de handhaving van de tabakswet met het leeftijdsgrenzenteam en zullen ook nog via een campagne voorlichting geven over de nieuwe leeftijdgrens, waarbij de sociale norm het uitgangspunt zal zijn.'

COMMENTAAR VAN DE WEBREDACTIE

We begrijpen dat Van Rijn voor een onmogelijke taak staat: ruim 60-duizend verkooppunten van tabak zijn niet te controleren. Al had hij de luxe om een heel leger controleurs in dienst te nemen, het zou nog niet helpen. Dat komt ook omdat de methode van inspecteren – rondhangen en maar hopen dat een te jonge koper de winkel binnenloopt – niet bepaald effectief is. Alleen inzetten op meer inspecteurs is inderdaad een heilloze weg en het is goed dat Van Rijn dit inziet. Maar als je daar geen andere maatregelen tegenover stelt, geef je de tabaksverkopers vrij spel.

Wereldvreemd

De staatssecretaris gaat nu helaas een ander heilloos pad op. Geloven dat de sociale norm moet en kan veranderen, is een mooi ideaal maar in deze kwestie irreëel en wereldvreemd. Neem de kleine tabakswinkelier die door de tabaksindustrie wordt uitgeknepen met steeds lagere marges en in de rode cijfers duikt. Sociale norm? Als hij moet kiezen tussen omzet en sociale norm, is de keuze snel gemaakt. Of de kassière in de supermarkt die nee moet verkopen aan haar klasgenoten en om de hoek door hen wordt opgewacht. De Raad van State stelde in haar advies dat over het handhaven van de leeftijdsgrens niet voldoende wordt nagedacht. En gedragswetenschapper dr. Joris van Hoof zei het al in ons eerdere artikel : 'Dat de naleving van de leeftijdsgrens faalt, ligt vooral aan het feit dat de controle op de leeftijd afhankelijk is van individuele verkopers en kassières.'

Tabaksindustrie viert feest

Via een campagne zal de overheid voorlichting geven over de nieuwe leeftijdgrens, 'waarbij de sociale norm het uitgangspunt zal zijn'. Voor zover wij weten, is dat hem ingefluisterd door de tabaksbranche. Dat voorlichting weinig zoden aan de dijk zet, is wetenschappelijk aangetoond. Zie dr. Van Hoof in ons vorige artikel. Dus overheid, bespaar je het geld voor zo'n campagne.

Ook zegt Van Rijn: 'In de detailhandel is al veel aandacht voor handhaving van de leeftijdgrens.' Dat klopt, de brancheorganisaties geven voorlichting en cursussen maar daarmee is nog niet gezegd dat de verkopers zich aan de leeftijdgrens houden. Integendeel. Van Rijn gelooft dat hij goede afspraken met de detailhandel kan maken. Heus? Wie heeft hem wijsgemaakt dat de tabaksverkopers opgetogen zijn over de leeftijdsgrens van 18 jaar en binnenkort vol vuur jonge kopers om hun ID gaan vragen? Hebben zijn ambtenaren hem op het verkeerde been gezet? Of heeft de zeer sterk georganiseerde lobby van de detailhandel hem een rad voor de ogen gedraaid?

Zó lukt het wel

Hoe kun je dan wel de leeftijdsgrens voor het kopen van tabak handhaven? We zouden de deelnemers aan het rondetafelgesprek twee maatregelen willen meegeven.

Eén: tabak weg uit de supermarkten

Dodelijke producten horen niet thuis tussen sla en paprika. Haal tabak weg uit de laagdrempelige supermarkten die goed zijn voor ruim de helft van de tabaksverkoop in ons land. Beperk die verkoop tot de huidige tabaks- en gemakszaken, zoals in Frankrijk heel normaal is. Het goede nieuws is dat dit volgens artikel 7 lid 3 van de tabakswet makkelijk kan, want er staat: 'Het is verboden in bij algemene maatregel van bestuur aangewezen categorieën van bedrijven en organisaties bedrijfsmatig of anders dan om niet tabaksproducten aan particulieren te verstrekken of met dat doel aanwezig te hebben.' Met andere woorden, de overheid kan gewoon aangeven waar tabak wel of niet meer verkocht mag worden. Dankzij deze bepaling kan de politiek de verkoop van tabak in de supermarkten verbieden. Die supermarkten, verenigd in het invloedrijke Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel, zullen een hoop trammelant maken en de boel gaan traineren.

Twee: wettelijk verankeren van waterdicht leeftijdscontrolesysteem

Een tweede maatregel die de overheid makkelijk kan opleggen, is het wettelijk verankeren van een waterdicht technisch controlesysteem voor de winkels die tabak verkopen. Zo slaan we twee vliegen in één klap: de inspecties worden een stuk makkelijker en doeltreffender én jongeren kunnen niet meer aan tabakswaren komen.

Als dit niet gebeurt...

...kunnen jongeren gewoon aan hun rokertje komen. Weliswaar moet je volgend jaar 18 jaar zijn om tabak te mogen kopen, maar niemand die het controleert. Van het tabaksontmoedigingsbeleid komt niets terecht en de staatssecretaris lijkt zich niet heus om de gezondheid van jongeren te bekommeren. De tabaksindustrie leunt tevreden achterover. Als de politiek zich echt bekommert om de gezondheid van jongeren, neemt zij maatregelen die er toe doen: het terugsnoeien van verkooppunten en het verplicht invoeren van een waterdicht leeftijdscontrolesysteem.