Leidt een verbod op het uitstallen van tabaksproducten – de zogenaamde display ban – tot minder tabaksgebruik? Die vraag staat centraal in de zojuist verschenen factsheet 'Display Ban Verkooppunten Tabak' van het Trimbos-instituut. Hoewel er onvoldoende uitgebreid onderzoek is gedaan, is het zeer waarschijnlijk dat een display ban helpt tegen roken.
Door de webredactie

Steeds meer landen hebben reclame voor tabaksproducten aan banden gelegd, in lijn met het internationale tabaksontmoedigingsverdrag FCTC (artikel 13). Gevolg: het tonen van tabak in winkels ('tabaksdisplays' ook wel 'power walls' genoemd) is voor de tabaksfabrikanten een van de belangrijkste reclamekanalen geworden. Volgens interne documenten van de industrie zelf worden tabaksdisplays gebruikt om tabak in een positief daglicht te stellen, 'of om het product te koppelen aan aantrekkelijke kenmerken, activiteiten of uitkomsten', aldus het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging , onderdeel van het Trimbos-instituut, dat in de wereldwijde literatuur dook met de vraag of een uitstalverbod een doeltreffende maatregel is tegen tabak.

Bewijs zou moeten komen 'uit landelijke studies die de effecten van een display ban op het aantal rokers in de algemene bevolking evalueren,' aldus de factsheet van 19 oktober. 'Dergelijke, in wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerde studies zijn echter schaars [...]' Bovendien worden vaak meerdere maatregelen tegen het roken tegelijkertijd genomen, dus kunnen ook andere factoren een rol spelen.

Met de genoemde beperkingen stelt het Trimbos-instituut dat het 'aannemelijk' is dat een display ban op langere termijn bijdraagt aan minder rokers in het land. Want: 'Een groot aantal studies wijst vrijwel consistent op een samenhang tussen blootstelling aan tabaksdisplays en rookgedrag (in verschillende populaties en culturen).' En: 'Een grotere blootstelling aan tabaksdisplays lijkt de kans op beginnen met roken onder jongeren te vergroten, alhoewel niet alle studies een effect vinden.'

Kinderen en pubers gevoelig voor tabaksreclame

'Er is omvangrijk en sterk bewijs voor het effect van tabaksreclame in het algemeen op consumentengedrag', aldus de uitgebreide factsheet. Studies hebben aangetoond dat vooral jonge mensen gevoelig zijn voor tabaksdisplays die ook nog eens effectief blijken te zijn voor het promoten van sigarettenmerken bij deze groep.

Zichtbare sigaretten in de supermarkt geeft jonge kinderen en pubers de indruk dat tabak 'een normaal en sociaal geaccepteerd product is'. Het kan zelfs een 'gevoel van vertrouwdheid' geven. Gevolg hiervan kan onder meer zijn dat de gevaren van roken worden onderschat. Vier studies geven aan dat jongeren die vaker worden blootgesteld aan tabaksdisplays gevoeliger lijken te zijn voor roken, dat wil zeggen dat zij zich minder vaak voornemen om níét te gaan roken, in vergelijking met leeftijdsgenoten die minder vaak worden blootgesteld aan tabak.

Denormaliseren van tabak

Een display ban draagt dus, aldus het Trimbos-instituut, bij aan het denormaliseren van tabak. Ter illustratie, jongeren blijken het aantal leeftijdsgenoten dat rookt te overschatten als tabak wordt uitgestald. In Ierland meende 62 procent van de jongeren, een maand voordat de display ban werd ingevoerd, dat meer dan 20 procent van hun leeftijdsgenoten rookten (een overschatting!). Een maand na invoering was dit gedaald van 62 naar 48 procent.

Hulp voor (ex)rokers

'Studies hebben aangetoond dat het zien van tabaksproducten bij rokers, of degenen die gestopt zijn, een sterk verlangen naar een sigaret [...] kan oproepen.' Een display ban helpt rokers om de kans groter te maken van hun verslaving af te komen.

Groeiend draagvlak

Gemiddeld 60 procent van de Europese bevolking is voorstander van een uitstalverbod van tabak. Dat bewijst de Eurobarometer (Europees vergelijkend onderzoek). In Nederland ligt dat percentage met 56 procent iets onder het landelijke gemiddelde, maar vergeleken met 2012 zien we een toename van 10 procent (van 46 naar 56 procent).

Wereldwijd hebben zestien landen een display ban ingevoerd, en wel dít rijtje: IJsland (in 2001), gevolgd door Canada, Thailand, Ierland, Australië, Noorwegen, Finland, Nieuw Zeeland, Engeland, Wales en Noord-Ierland, Kosovo, Kroatië, Hongarije, Schotland en Rusland (2014). Nederland heeft zich voorlopig beperkt tot het werken aan een convenant met supermarkten over het afdekken van tabak, met vijftien pilot-winkels van de Albert Heijn. Maar gezien de bevindingen van het Trimbos-instituut en het draagvlak onder de bevolking kan het niet anders of ook Nederland kiest voor een display ban.

Hier vindt u de factsheet van het Trimbos-instituut .