Het Trimbos-instituut publiceerde het eerste van een jaarlijks te herhalen onderzoek naar het aanbod van nicotineproducten in winkels in Nederland. Daarmee wil het kennisinstituut inzicht krijgen in de reacties van de tabaksindustrie en verkooppunten op overheidsmaatregelen zoals verkoopbeperkingen en prijsverhogingen.

Door de webredactie

Verkooppunten voor tabak hebben gemiddeld 86 verschillende sigarettenpakjes en 32 verschillende soorten shag in de aanbieding. Voor sigaretten blijkt het meest verkochte pakje vaak goedkoop, bij shag is het beeld meer wisselend. 73 procent van de ondervraagde verkooppunten biedt ten minste één smaakaccessoire voor tabaksproducten aan. Dat blijkt uit de eerste editie van een nieuw Periodiek Onderzoek Tabaksaanbod Verkooppunten, dat het Trimbos-instituut onlangs publiceerde.

Het gaat dit onderzoek elk jaar herhalen om zo inzicht te krijgen in hoe de tabaksindustrie en de retailsector reageren op overheidmaatregelen. Vanaf 1 juli 2024 geldt een verbod op verkoop van tabaksproducten in supermarkten, horeca, avondwinkels en minisupermarkten. In 2022 werd de verkoop van tabak via tabaksautomaten al verboden. In 2023 ging een streep door onlineverkoop. Het wordt moeilijker om tabak te kopen, waardoor met name jongeren naar verwachting minder vaak met roken zullen beginnen. Ook zijn sigaretten en shag door accijnsverhogingen duurder geworden. “Een mogelijke reactie van de tabaksindustrie zou kunnen zijn dat zij nieuwe merken of producten introduceren”, stelt het Trimbos-instituut.

Een andere reden voor het onderzoek is dat het aanbod van nicotineproducten de afgelopen jaren is veranderd. “Het aantal soorten elektronische sigaretten is toegenomen en er zijn zorgen om het gebruik hiervan door jongeren”, aldus Trimbos.

Inzicht in veranderingen in het aanbod

Voor deze jaarlijkse overzichten zullen onderzoekers winkels bezoeken en de totale omvang van het assortiment van sigaretten en shag en de specifieke merken vaststellen. Ook het aanbod van andere nicotineproducten, zoals elektronische sigaretten (vapes), nicotinezakjes, cigarillo’s en verhitte tabak, wordt onderzocht. Het periodiek onderzoek zal laten zien welke veranderingen plaatsvinden in de soorten tabaks- en nicotineproducten die verkocht worden, welke typen verkooppunten welke producten aanbieden en hoe het aanbod van nieuwe tabaks- en nicotineproducten zich ontwikkelt.

Eerste resultaten

De monitoring voor de eerste rapportage werd uitgevoerd door het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging, onderdeel van het Trimbos-instituut. Het gaat om cijfers over 2022, toen de onderzoekers van het instituut in acht gemeenten 98 tabaksverkooppunten bezochten. In totaal is bij 63 verkooppunten door heel Nederland een vragenlijst afgenomen (28 supermarken, 17 gemakswinkels, 12 tankstations en 6 tabaksspeciaalzaken).

Er is in Nederland een ‘ruim aanbod’ van sigaretten en shag in verkooppunten, aldus het rapport. Ook is er een ‘substantieel’ aanbod van producten, zoals hulzentabak, cigarillo’s en verhitte tabak (ondanks het lage aantal gebruikers). “Elektronische sigaretten lijken vooral aangeboden te worden in speciaalzaken en gemakswinkels. Zij zijn minder te vinden in supermarkten en tankstations”, stelt het rapport.

Bijna driekwart van de winkels verkoopt ten minste één smaakaccessoire voor tabaksproducten, zoals filters met smaakjes, smaakdruppels, -kaarten en klikballetjes met smaakjes. De onderzoekers noemen dat ‘opmerkelijk’, omdat er een verbod geldt voor smaken en kenmerkende aroma’s in sigaretten en shag. Dit jaar ging ook een verbod op vapes met smaakjes in. “Mogelijk zullen voor deze e-sigaretten soortgelijke accessoires beschikbaar komen”, aldus het rapport. Inmiddels is gebleken dat dit inderdaad het geval is en dat winkeliers opzetfilters voor e-sigaretten aanbieden, die overigens net als de smaakjes in e-sigaretten verboden zijn.

Ondanks de maatregelen die de afgelopen decennia zijn genomen, “liggen er ook op het terrein van het aanbod van tabak nog kansen om het gebruik van tabak verder te ontmoedigen in Nederland”, stelt het rapport.